REBELSE ROMANOV

Julie van Saksen-Coburg, geschilderd door Élisabeth Vigée Le Brun

Eén van de meest interessante boeken die ik dit jaar heb gelezen moet haast wel De Rebelse Romanov zijn, de biografie over Julie van Saksen-Coburg, die je misschien ook wel kent als Anna Fjodorovna grootvorstin van Rusland, de keizerin die Rusland nooit heeft gehad. Het boek is geschreven door Helen Rappaport en vertaald uit het Engels naar het Nederlands. 

Rappaport begint haar boek met een bekend fenomeen: de onbekende 'moeder der vorstenhuizen'. Dat is in dit geval Augusta van Saksen-Coburg, de moeder van Julie. Het boek begint met een uiteenzetting van het huwelijk van haar zoon Leopold met de Engelse prinses Charlotte dat alleen mogelijk was door de sterke contacten die de familie had opgebouwd in Europa. Het verhaal leest een beetje als een rags to riches. Saksen-Coburg-Saalfeld was namelijk een arm vorstendom. Ongeveer half zo groot als de provincie Utrecht. Julie en haar familie groeide op in een bescheiden huis, omdat het slot de Ehrenburg niet meer betaald kon worden uit de lage belastingopbrengsten. Gelukkig voor matriarch Augusta had ze de beschikking over drie prachtige en goed opgevoede dochters die ze op de huwelijksmarkt wilde brengen.

Op een dag kwam er een afgezant langs die op zoek was naar een bruid voor grootvorst Constantijn, de derde in lijn om keizer te worden van Rusland. Zijn grootmoeder Catharina de Grote wilde beslist een Duitse echtgenote voor hem. Eigenlijk stond het verarmde Saksen-Coburg-Saalfeld niet op het lijstje van de afgezant, maar omdat hij ziek was geworden kwam hij toch langs. Hij vond de dochters van Augusta zo mooi dat hij ze alle drie uitnodigde om naar Sint-Petersburg te komen. Aldus geschiedde. Je leest vanaf dit moment over de reis die Julie maakte, over haar aankomst aan het hof en haar relaties met de latere Tsaar Alexander en diens vrouw Elise, haar nieuwe echtgenoot en Catharina de Grote. Je leest over de pracht aan het hof, haar bekering tot het Orthodoxe geloof.

Het allermooiste hieraan is dat bijna alles is gebaseerd op bronnen geschreven door vrouwen, wat het sterkste aspect aan Rappaports boek is. Hoewel Julie zelf haar eigen brieven heeft vernietigd, baseert Rappaport zich niet op de overvloedig beschikbare materialen geschreven door mannen, maar juist op die van vrouwen. Je leest het verhaal dus volledig vanuit het perspectief van vrouwen. Bovendien leer je als lezer de tijd van Julie (eind 18de, begin 19de eeuw) heel goed kennen.

Waarom dan de Rebelse Romanov? Julie was mooi, prachtig eigenlijk. Dat kun je nog zien in het portret dat van haar geschilderd is door Vigée le Brun - die zelf na de Franse revolutie naar Sint-Petersburg vluchtte. Ze weet zich goed te schikken in haar rol van grootvorstin. Ze weet zich alleen niet te schikken in haar rol als martelobject van haar man Constantijn. In het boek komen de meest verschrikkelijke anekdotes voorbij van wat die hork van een man haar allemaal heeft aangedaan. Het bijzondere was dat iedereen er eigenlijk begrip voor had toen ze voorgoed uit Rusland vertrok. En dat in een tijd waarin een vrouw werd geacht zich vooral alleen maar te schikken naar haar man. Ja, dan is het wel erg bont geweest. Julie kreeg geen echtscheiding, maar wel een toelage omdat ze verplicht was om als grootvorstin door te leven met een hele hofhouding met hofdames, een major domus of opperhofmeester, en koetsen met acht paarden ervoor. Ze kocht een huis in Zwitserland en liet er een prachtig park aanleggen en het interieur smaakvol inrichten. Ze noemde het Elfenau en had veel belangrijke gasten. Ze ontmoette ook vrouwen die hetzelfde lot waren ondergaan, zoals Marie-Louise en Josephine, de vrouwen van Napoleon. 

Het boek behandelt ook twee andere personen die het ver brachten, namelijk Julies broer Leopold, die de koning der Belgen werd, en haar zus Victoria, die de moeder was van koningin Victoria, die op haar beurt weer met een Saksen-Coburg trouwde, haar neef Albert. Julie heeft koningin Victoria ook ontmoet. Ze was zodanig onder de indruk van haar prachtige tante, dat ze een portretschilder stuurde om haar beeltenis te vereeuwigen en dat portret is nog steeds een geliefd object binnen de koninklijke familie van het Verenigd Koninkrijk. Al die huwelijken vind ik tegelijkertijd soms wat ingewikkeld om bij te houden. Wat helpt (en wat ik echt een must vind voor elke biografie) is dat er een stamboom in het boek staat waar je soms op kan teruggrijpen. Vooral als je niet helemaal thuis bent in de Duitse vorstenhuizen is dit hartstikke handig. 

De Rebelse Romanov vertelt twee verhalen. Het succesverhaal van de Saksen-Coburgfamilie die door Julie een verhoogde status kreeg, waardoor Augusta een moeder van de Europese vorstenhuizen genoemd kan worden. Daarnaast het verhaal van het offer wat Julie heeft gebracht wat haar leven heeft verwoest. Ze had blijvend slechte gezondheid door Constantijn waaraan ze uiteindelijk in 1860 zou komen te overlijden, kon niet hertrouwen omdat ze geen scheiding kon krijgen en heeft alleen buitenechtelijke kinderen kunnen krijgen. Het tragisch lot van Julie die, zoals haar moeder het omschreef, een leven leidde van 'stralende ellende', refererend aan de pracht van het Russische hof. 

De Rebelse Romanov van Helen Rappaport (9789000394142 paperback €25,99) is nu verkrijgbaar in de boekwinkel of direct te bestellen bij Uitgeverij Spectrum.

---

Sebastiaan Coops is een historicus gespecialiseerd in koloniale en wereldgeschiedenis. Tijdens zijn studie geschiedenis en Azië-studies aan de Universiteit Leiden heeft hij zich veel beziggehouden met Nederlandse koloniale geschiedenis, met een bijzondere interesse in materiële geschiedenis. Je kunt hem daarom een echte verzamelaar noemen. Dat kun je ook bij hem thuis zien, waar hij een grote collectie oude prenten heeft over historische onderwerpen. 

---

 - ENGLISH BELOW -

Julie of Saksen-Coburg, painted by Élisabeth Vigée Le Brun

One of the most interesting books I’ve read this year must be The Rebel Romanov, the biography of Julie of Saxe-Coburg, who you might also know as Anna Fyodorovna, Grand Duchess of Russia — the empress Russia never had. The book is written by Helen Rappaport and translated from English into Dutch.

Rappaport begins her book with a familiar phenomenon: the unknown “mother of royal houses.” In this case, that is Augusta of Saxe-Coburg, Julie’s mother. The book opens with an account of her son Leopold’s marriage to the English princess Charlotte — a match only made possible thanks to the strong connections the family had built up across Europe. The story reads somewhat like a rags-to-riches tale. Saxe-Coburg-Saalfeld was a poor principality, roughly half the size of the Dutch province of Utrecht. Julie and her family grew up in a modest home because the Ehrenburg Palace could no longer be maintained from the meager tax revenues. Fortunately for matriarch Augusta, she had three beautiful and well-bred daughters whom she hoped to place advantageously on the marriage market.

One day, an envoy arrived in search of a bride for Grand Duke Constantine, third in line to the Russian throne. His grandmother, Catherine the Great, insisted he marry a German bride. The impoverished Saxe-Coburg-Saalfeld was not actually on the envoy’s list, but as fate would have it, he fell ill and stopped there. He found Augusta’s daughters so lovely that he invited all three to come to St. Petersburg. And so it happened. From this point, you follow Julie’s journey — her arrival at court and her relationships with the future Tsar Alexander and his wife Elizabeth, her new husband, and Catherine the Great. You read about the splendor of the imperial court, her conversion to the Orthodox faith, and her adjustment to life in Russia.

The most beautiful aspect of this book is that almost everything is based on sources written by women, which is the book’s greatest strength. Although Julie herself destroyed her own letters, Rappaport draws not on the abundance of male-authored material, but rather on that written by women. As a result, the story is told entirely from a female perspective. Moreover, as a reader, you gain a vivid understanding of Julie’s era — the late 18th and early 19th centuries.

So why The Rebel Romanov? Julie was beautiful — truly stunning, as you can still see in the portrait painted of her by Vigée Le Brun, who herself fled to St. Petersburg after the French Revolution. Julie knew how to fulfill her role as Grand Duchess with grace — except when it came to enduring her husband Constantine’s cruelty. The book recounts horrific anecdotes of what that boorish man put her through. Remarkably, everyone seemed to understand when she left Russia for good — an extraordinary thing in a time when women were expected to obey their husbands unquestioningly. It must indeed have been unbearable. Julie was never granted a divorce, but she did receive an allowance, as she was obliged to maintain her status as Grand Duchess, complete with a full household — ladies-in-waiting, a major domus, and carriages drawn by eight horses. She bought a house in Switzerland, landscaped a beautiful park around it, and tastefully decorated the interior. She called it Elfenau and welcomed many distinguished guests there. She also met women who had endured similar fates, such as Marie-Louise and Joséphine, Napoleon’s wives.

The book also covers two other family members who rose high: Julie’s brother Leopold, who became King of the Belgians, and her sister Victoria, who was the mother of Queen Victoria — who in turn married her cousin Albert of Saxe-Coburg. Julie also met Queen Victoria, who was so impressed by her elegant aunt that she sent a portrait painter to immortalize her likeness — a portrait that remains a cherished possession of the British royal family to this day. All those intermarriages can be quite confusing at times. What helps (and what I consider essential in any biography) is that the book includes a family tree you can refer to — particularly handy if you’re not too familiar with the German princely houses.

The Rebel Romanov tells two intertwined stories: the success story of the Saxe-Coburg family, whose status was elevated through Julie, allowing Augusta to be called the “mother of Europe’s royal houses,” and the tragic story of the sacrifice Julie made, which ultimately destroyed her life. She suffered lifelong health problems caused by Constantine — problems that eventually led to her death in 1860. She could never remarry because she was denied a divorce and only bore illegitimate children. Julie’s fate was a tragic one — as her mother described it, a life of “radiant misery,” referring to the glittering yet suffocating world of the Russian court.

The Rebel Romanov by Helen Rappaport (9781398525962 paperback £25,-) is now available in bookstores or via Simon & Schuster.

---

Sebastiaan Coops is a historian specialised in colonial and world history. While studying history and Asia studies at Leiden University, he focused on Dutch colonial history, with a particular interest in material history. You can therefore call him a real collector, which can be seen at his home, where he has a large collection of old prints on historical subjects.