DE VIRTUOSE CLARA
- Sebastiaan Coops
- 17 uur geleden
- 6 minuten om te lezen
Als je zoekt naar werk van Schumann, dan krijg je vaak de sonata’s en concerto’s te zien van Robert Schumann. Dat is toch gek, want zijn vrouw Clara (1819-1896) was net zo virtuoos als hijzelf: zij heeft, net als haar man, haar eigen werk gepubliceerd; zij was tijdens hun verloving bekender en succesvoller dan haar toekomstige echtgenoot; zij was keizerlijk en koninklijk kamervirtuoos aan het hof in Wenen; zij trad overal in Europa op voor een enorme schare aan fans; zij had in Wenen zelfs een eigen taartje dat naar haar vernoemd was, de Wieck-taart - naar haar meisjesnaam Wieck. 'De aanblik van St. James Hall, wanneer deze stampvol zit, is prachtig en overweldigend, is ook de levendigheid van het publiek, het wuiven met zakdoeken, het hoera-geroep enzovoorts.'
De titel van haar biografie laat even die lastige achternaam Schumann vallen. Haar biografie heet gewoon Clara en gaat in op haar leven zoals ze het zelf omschreef. Het is geschreven door Christine Eichel en is onlangs in het Nederlands vertaald, uitgegeven door Omniboek. Eichel staat in de biografie stil bij de problematiek voor vrouwen in Clara's tijd om zelfstandig succesvol te worden. De auteur stelt dat er twee voorwaarden zijn waaraan vrouwen moesten voldoen om succes te kunnen behalen. De eerste is door niet te trouwen en een tolerante familie te hebben. Die had Clara. Ze werd door haar vader als het ware ‘gemaakt’ tot concertpianiste en componist. Daarnaast vond hij dat ze niet moet trouwen om zo al haar tijd te kunnen besteden aan haar werk. De tweede voorwaarde is financiële zelfstandigheid. Ook dat heeft Clara, want als kindster weet ze al aardig wat geld te verdienen, net als wanneer ze op latere leeftijd op tournee gaat. Ze heeft niets nodig.
Of toch wel? Ze trouwt met Robert Schumann, die in het boek wordt omgeschreven als een losbol en als een dominante man die Clara psychisch manipuleerde, waardoor ze te veel aan zichzelf ging twijfelen. Daarna klimt ze juist weer naar nog grotere hoogten in de Europese muziekwereld. Het boek gaat diep in op Clara's relatie met Schumann en probeert antwoord te krijgen op de vraag waarom ze dan toch met hem trouwde, wat dat met haar deed, en hoe ze uiteindelijk haar eigen koers weer wist te vinden.
Clara weet zich namelijk te ontdoen van haar dominante echtgenoot. Maar of het haar lukt om haar oude zelf weer te herpakken? Het lukt haar om de herkenbare balanceeract van privé en werk, die we allemaal kennen, goed te doorstaan. Als huisvrouw die de kinderen opvoed, vond ze ook de mogelijkheid om haar roeping als concertpianiste weer invulling te geven. Ze ging opnieuw op tournees en trad op met Franz Liszt nadat haar man in 1856 na 16 jaar huwelijk komt te overlijden. Ze breekt helemaal met het familieleven en laat haar kinderen op verschillende plekken bij haar vandaan opgroeien. Ze gaat naar Buckingham Palace waar ze voor koningin Victoria speelt. Het is het vervolg van een weergaloze carrière.
Wat ontbreekt is het musicologische aspect van Clara's leven. Er wordt dikwijls stilgestaan bij het psychologische, er worden verklaringen gezocht vanuit onze hedendaagse blik op de psyche. Maar belangrijke dingen uit haar leven komen zomaar even en passant voorbij, zoals haar eerste pianoconcert dat ze en passant in Wenen opvoert. Hoe heeft ze dat geschreven? Wat vonden mensen er van? Hoe zit het in elkaar? Hoewel tegen het einde van het boek meer informatie beschikbaar komt over haar muzikale smaak, blijf ik wel erg benieuwd naar wat ze over haar eigen composities heeft geschreven en hoe die in elkaar zitten. Als een liefhebber van klassieke muziek en een groot voorstander voor het opnemen van vrouwen in de klassieke canon zie ik dat als gemiste kans.
Clara eindigt met een interessante terugblik op het leven van haar hoofdpersonage en haar vrouw-zijn in een mannenwereld. Ze wordt omgeschreven als een pionierster: iemand die de weg breidde voor vele anderen. Ze liet vrouwen nadenken over hun eigen talenten, zodat zij zichzelf afvroegen: 'kunnen wij dat ook?' De stijl van het boek is activistisch, een beetje tegendraads op de bekende verhalen van mannelijke componisten en virtuozen. Dat past goed bij deze boodschap. Het wil een statement zijn vóór vrouwen als Clara.
Clara van Christine Eichel (9789401920933 paperback €29,99) is nu verkrijgbaar in de boekwinkel of direct te bestellen bij Uitgeverij Omiboek.
Sebastiaan Coops is een historicus gespecialiseerd in koloniale en wereldgeschiedenis. Tijdens zijn studie geschiedenis en Azië-studies aan de Universiteit Leiden heeft hij zich veel beziggehouden met Nederlandse koloniale geschiedenis, met een bijzondere interesse in materiële geschiedenis. Je kunt hem daarom een echte verzamelaar noemen. Dat kun je ook bij hem thuis zien, waar hij een grote collectie oude prenten heeft over historische onderwerpen.
- ENGLISH BELOW -
If you search for works by Schumann, you often end up seeing the sonatas and concertos of Robert Schumann. That’s odd, because his wife Clara (1819–1896) was just as virtuosic as he was: she, like her husband, published her own compositions; during their engagement she was more famous and more successful than her future spouse; she was Imperial and Royal Chamber Virtuoso at the court in Vienna; she performed all over Europe for enormous crowds of admirers; she even had a pastry in Vienna named after her—the Wieck cake, after her maiden name Wieck. 'The sight of St. James Hall when it is packed to the rafters is magnificent and overwhelming, as is the liveliness of the audience, the waving of handkerchiefs, the cheering, and so on.'
The title of her biography briefly sets aside that troublesome last name, Schumann. Her biography is simply called Clara and explores her life as she described it herself. It was written by Christine Eichel and was recently translated into Dutch, published by Omniboek. In the biography, Eichel reflects on the difficulties women in Clara’s time faced in becoming independently successful. The author argues that there were two conditions women had to meet in order to achieve success. The first was not marrying and having a tolerant family. Clara had that. She was, as it were, 'made' into a concert pianist and composer by her father. He also believed she should not marry so she could devote all her time to her craft. The second condition was financial independence. Clara had that as well, for as a child prodigy she already earned a considerable income, just as she did later when she went on tour. She needed nothing.
Or did she? She married Robert Schumann, who in the book is described as a libertine and as a domineering man who psychologically manipulated Clara, causing her to doubt herself too much. Yet afterwards she rose to even greater heights in the European music world. The book delves deeply into Clara’s relationship with Schumann and tries to answer the question of why she married him after all, what that did to her, and how she ultimately managed to find her own path again.
Clara manages to free herself from her domineering husband. But does she succeed in reclaiming her former self? She manages to withstand the familiar balancing act between private life and work—a challenge we all recognize. As a housewife raising the children, she also found the opportunity to resume her calling as a concert pianist. She went on tour again and performed with Franz Liszt after her husband passed away in 1856, following sixteen years of marriage. She completely broke with family life and let her children grow up in different places away from her. She went to Buckingham Palace, where she performed for Queen Victoria. It was the continuation of a breathtaking career.
What is missing from the book, however, is the musicological aspect of Clara’s life. The psychological is frequently emphasized, with explanations sought from our contemporary perspective on the psyche. But important elements of her life pass by only briefly, such as her first piano concerto, which she performed almost in passing in Vienna. How did she compose it? What did people think of it? How is it structured? Although more information about her musical tastes becomes available toward the end of the book, I remain very curious about what she wrote about her own compositions and how they are constructed. As a lover of classical music and a strong advocate for including women in the classical canon, I see that as a missed opportunity.
Clara ends with an interesting reflection on the life of its protagonist and her experience of being a woman in a man’s world. She is described as a pioneer: someone who paved the way for many others. She encouraged women to think about their own talents, prompting them to ask themselves: ' Are we able do that too?' The style of the book is activist, a bit contrary to the familiar narratives of male composers and virtuosos. That suits its message. It aims to be a statement in favor of women like Clara.
Clara by Christine Eichel (9789401920933, paperback €29.99) is now available in bookstores or via Omniboek.
Sebastiaan Coops is a historian specialised in colonial and world history. While studying history and Asia studies at Leiden University, he focused on Dutch colonial history, with a particular interest in material history. You can therefore call him a real collector, which can be seen at his home, where he has a large collection of old prints on historical subjects.
Opmerkingen