door Maartje Kramer -
De rol van vrouwen, vooral in de vroege middeleeuwen, fascineerde me als kind al. Wel is het eerlijk om te vermelden dat mijn interesse vooral gewekt werd door de prachtige kleding en het geromantiseerde leven aan het hof waar deze (hooggeboren) vrouwen zich bevonden. Was het een stukje fantasie dat uitkwam toen ik hoorde dat mijn partner van adel was? Jazeker! Heb ik er wat aan? Helaas niet.
Â
Hoeren en Heiligen
Vaak zijn bekende historische vrouwen de uitzondering op de regel. Het zijn de vrouwen die het patriarchaat uitdaagden, zich los worstelden van het keurslijf waar de kerk en de samenleving hen in dwongen, en letterlijk ten strijde trokken in harnas. Dit waren dan vooral vrouwen van adel of vrouwen die hoog in de samenleving stonden. Pas halverwege de twintigste eeuw groeide de interesse voor het perspectief van vrouwen in de geschiedenis. Schrijver Luit van der Tuuk maakt duidelijk dat zijn boek draait om de positie van vrouwen, de sociaal-culturele aspecten, hun identiteit en niet het materialistische aspect, zoals verzorging, kleding, hoe het dagelijkse leven van een vrouw eruit zag, etcetera. Ondanks dat het boek niet chronologisch is, krijg je aan de hand van de onderwerpen van de hoofdstukken een goede inkijk in het leven van vrouwen in de vroege middeleeuwen.
Â
Van der Tuuk neemt je op mooie wijze mee in zijn bronnenonderzoek en laat zien hoe de mening over vrouwen in deze periode tot stand is gekomen. Hij onderstreept het belang van de historische context en het lezen tussen de regels door. Door de schaarste van geschreven bronnen moeten we het doen met veel door mannen geschreven stukken. De monniken hadden een minachting voor vrouwen, zij stonden dichter bij de aarde. De man daarentegen had de kans om wel tot nieuwe hoogtes te komen en dichter bij God te kunnen komen. Wat vaak gebeurt in deze teksten, wat je ook terugziet in de Bijbel, is dat vrouwen door de monniken in twee categorieën worden gezet: hoeren en heiligen. Van der Tuuk maakt hier de scherpe opmerking dat ook deze mannen gebukt gingen onder het patriarchaat en vanuit de kerk opgelegd kregen dat zij kuis moesten blijven. Het is dan natuurlijk niet meer dan logisch dat ze vrouwen niet als medemens mochten zien, maar als mindere, en dit werd klakkeloos overgenomen door elke nieuwe generatie monniken.
Helaas is deze fundatie doorgedrongen tot de gehele samenleving en zien wij vandaag de dag daarvan nog de afdruk. Het is iets wat mij een onaangename nasmaak gaf toen ik hierover las, en het maakte direct zoveel duidelijker hoe je kan kijken naar dit soort verhalen van de kerk.
Â
Hedendaagse blik
Een interessante invalshoek is het hoofdstuk over transmannen. Van der Tuuk schrijft over deze transmannen in de vrouwelijke vorm. Wij zijn snel geneigd om met onze hedendaagse blik onderscheid te maken. Al is er duidelijk verschil tussen de Frankische prinses Judith, die er met haar vrijer vandoor wil gaan door mannenkleding aan te doen, en Matrona, die zichzelf Babylas noemde en als man het klooster in ging om daar als zodanig te leven en te werken. Van der Tuuk nodigt ons hierbij uit om bewust te zijn van de historische context, hoe je daarmee omgaat en niet direct alles een hedendaagse term moet geven. Deze bestond namelijk niet. Dit is eigenlijk de kern in het boek: hoe essentieel de historische context is en hoe je met een geoefend oog door de lagen kunt heen kijken.
Â
De keuze van vrouwen
Of als je kijkt naar vrouwen die mannelijke eigenschappen toegewezen kregen, omdat zij ervoor kozen om te vechten. Dit zien we vooral in de West-Europese wereld van voor de kerstening. Door overblijfselen van sages en mythes zoals de Edda, maar ook Germania door Tacitus, krijgen wij een beter beeld van de rol van vrouwen in deze periode. Godinnen als de strijdlustige Freya (aanvoerdster van de walkuren, vruchtbaarheid en lust) en de zachtaardige Frigg (huis en haard, huwelijk en moederschap) werden beide gewaardeerd om andere aspecten van het vrouw-zijn. De vrouwen aan het begin van de jaartelling hadden in de Germaanse wereld meer vrijheden en rechten dan aan het einde van het eerste millennium. Deze vrouwen konden scheiden (mits de man dat ook wilde), hadden eigen welvaart en konden landeigenaren zijn. Je kon als vrouw tot surrogaatzoon uitgeroepen worden, mocht je vader alleen dochters hebben. Hierdoor kon je alles erven. Alleen verviel het surrogaatzoonschap wel als je ging trouwen, maar je had wel een keus. Tacitus vermeldt in Germania dat er bij vrouwen geen haast is voor een huwelijk, waardoor je de conclusie kan trekken dat vrouwen zelf de keuze hadden voor het kiezen van een partner of op welke leeftijd zij trouwden.
Â
Ook al kan ik niet meer mijn romantische beeld vasthouden van vrouwen aan een adellijk hof, dit betekent niet dat dat iets negatiefs is. Het boek van Van der Tuuk geeft juist meer stof tot nadenken over de positie die vrouwen beleefden. Duidelijk in alles wat Van der Tuuk heeft geschreven, is dat het gevaarlijk is om met een moderne blik naar geschiedschrijving te kijken. We trekken conclusies en denken te naïef over de complexiteit van de vroege middeleeuwen, met name de rol van vrouwen daarin. Het woordgebruik en de extra toelichtingen in het boek zijn erg prettig. Er is wat weinig ruimte om echt zelf conclusies te trekken. Je krijgt sterk mee wat de schrijver denkt en hoe hij de informatie gestructureerd heeft om tot een goede uiteenzetting te komen, wat dit boek is.
'Moeders, Mystici en Maitresses' is nu verkrijgbaar in de boekhandel (ISBN 9789401920667 paperback €24,95)
Luit van der Tuuk schreef eerder 'Lof en Laster', dat digitaal te verkrijgen is (ISBN 9789401916424 E-book €12,95)
Maartje is een gedreven archivaris en erfgoedprofessional met een passie voor het uitpluizen van geschiedenis. Ze heeft een achtergrond in Cultureel Erfgoed, gestudeerd aan de Reinwardt Academie. Maartje deelt graag haar kennis, het liefst met een insteek over historische kleding en recepten. Naast haar werk is ze een enthousiaste keukenprinses, (dakterras) moestuinhoudster en heks.
 - ENGLISH BELOW -
The role of women, especially in the early Middle Ages, fascinated me, even as a child. It is fair to mention, though, that my interest was mainly piqued by the beautiful clothes and romanticised court life where these (highborn) women found themselves. Was it a dream that came true when I heard that my partner was of noble descent? Yes indeed! Did it benefit me? Unfortunately not.
Whores and Saints
Most often, well-known historical women are the exception to the rule. These are the women who challenged patriarchy, wriggled free from the straitjacket the church and society forced them into, and literally went to war in bearing armour. These were mostly women of nobility or women high up in society. It was not until the mid-20th century that interest in women's perspectives in history grew. Author Luit van der Tuuk makes it clear that his book is about the position of women, the socio-cultural aspects, their identity and not its materialistic aspect, such as what a woman's daily life looked like, grooming and clothing. Despite the book not being in chronological order, the subjects of the chapters give you a good insight into the lives of women in the early Middle Ages.
Van der Tuuk beautifully takes you through his research and shows how opinions about women were formed during this period. He emphasises the importance of historical context and reading between the lines. Due to the scarcity of written sources, we have to make do with many pieces written by men. The monks had a disdain for women; they were closer to the earth. Men, on the other hand, did have the opportunity to reach new heights and be able to get closer to God. What happens very often in these texts, what you can also see in the Bible, is that women are put into two categories by the monks: whores and saints. Van der Luuk makes the sharp observation here that these men too were burdened by patriarchy and were imposed by the church to remain chaste. Of course, it is then only logical that they were not allowed to see women as fellow human beings, but as inferiors, and this was blindly adopted by each new generation of monks.
Unfortunately, this foundation permeated the entire society and we still see its imprint today. It is something that gave me an unpleasant aftertaste when I read about this, and it immediately made it so much clearer how one can look at these kinds of stories about the church.
Contemporary view
An interesting angle is the chapter on transmen. Van der Tuuk writes about these transmen in the female form. We are quick to make quick distinctions with our contemporary gaze. Although there is a clear difference between the Frankish princess Judith, who wants to run off with her suitor by putting on men's clothes, and Matrona, who called herself Babylas and entered the monastery to live and work as a man. In these cases, Van der Luuk invites us to be aware of the historical context. How to deal with it and not immediately give everything a contemporary term. After all, these did not exist back in the day. This is actually the core of the book: how essential the historical context is and how you can see through the layers with a practised eye.
Women's choice
Or if you look at women who were assigned masculine traits because they chose to fight. We see this especially in the pre-Christianisation Western European world. Through remnants of sagas and myths such as the Edda, as well as Germania by Tacitus, we get a better idea of the role of women in this period. Goddesses like the pugnacious Freya (ringleader of walkings, fertility and lust) and the gentle Frigg (home and hearth, marriage and motherhood) were both valued for other aspects of womanhood. Women at the beginning of the era had more freedoms and rights in the Germanic world than at the end of the first millennium. These women could divorce (provided the husband wanted to), had their own wealth and could be landowners. You could be declared a surrogate son as a woman, should your father have only daughters. This allowed you to inherit everything - the surrogate sonhood did expire when you got married, but you had a choice. Tacitus mentions in Germania that women were in no hurry to get married, so you can draw the conclusion that women were entitled to their own choosing of a partner or what age they would get married.
Even though I can no longer hold tight to my romantic image of women in a noble court, this does not mean that this is a negative thing. On the contrary, Van der Tuuk's book gives more food for thought on the position women. What is clear in everything that Van der Luuk has written, is that it is dangerous to look at historiography with modern eyes. We draw conclusions and think too naively about the complexity of the early Middle Ages and especially the role of women in it. The verbiage and additional explanations in the book are very pleasant. There is a little room to really draw your own conclusions. You get a strong sense of what the author is thinking and how he has structured the information to arrive at a good account, which is this book.
'Moeders, Mystici en Maitresses' is now available in bookstores (ISBN 9789401920667 paperback €24,95)
Luit van der Tuuk also wrote 'Lof en Laster', which is available digitally (ISBN 9789401916424 E-book €12,95)
Maartje is a passionate archivist and heritage professional with a passion for teasing out history. She has a background in Cultural Heritage, studied at the Reinwardt Academy. Maartje enjoys sharing her knowledge, preferably with an insert on historical clothing and recipes. Besides her work, she is an enthusiastic kitchen princess, (rooftop) vegetable gardener and witch.
Commenti