top of page

ALEID VAN KLEEF, EERSTE GRAVIN VAN HOLLAND

  • Foto van schrijver: Maartje Kramer
    Maartje Kramer
  • 30 okt 2024
  • 5 minuten om te lezen

Bijgewerkt op: 10 jan

door Maartje Kramer -


Kaiser, J.W.  & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend,  Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, Nederland.
Kaiser, J.W. & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend, Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, Nederland.

Aleid, ook wel Adelheid van Kleef, werd geboren in de late 12e eeuw. Het is onbekend hoe haar jeugd was aan het hof van haar vader, Diederik IV van Kleef. Aleid kwam uit het machtige huis Kleef, dat nauwe banden onderhield met het graafschap Holland. In 1186 trouwde ze met Dirk van Holland, de latere graaf Dirk VII, waarmee ze de alliantie tussen deze twee belangrijke huizen versterkte. Het paar kreeg drie dochters: Aleydis, Petronilla en Ada, van wie alleen hun jongste dochter, Ada, hen zou overleven.


Toen Dirk in 1190 graaf werd, kreeg Aleid als zijn vrouw een prominente rol in het bestuur van het graafschap. Uniek was dat zij, in tegenstelling tot haar voorgangsters, officieel de titel "Gravin van Holland" droeg. Dit was meer dan symboliek; Aleid was een actieve medebestuurder die samen met haar man oorkonden ondertekende. Haar betrokkenheid duidt mogelijk op een voorbereiding op een toekomstig regentschap, mocht haar man vroegtijdig sterven.


Het bewind van Dirk VII werd bedreigd door zowel interne als externe vijanden. In 1195 werd Aleid gedwongen om het leiderschap op zich te nemen toen haar zwager, Willem van Holland, samen met de West-Friezen een opstand ontketende tegen Dirk. Terwijl Dirk in Zeeland vocht tegen de Vlaamse graaf, leidde Aleid haar leger tegen Willem vanuit de Abdij van Egmond. De monniken van het klooster klaagden over de overlast van haar aanwezigheid, maar in een verslag van het klooster werd erkend dat Aleid een capabele en vastberaden commandant was. Ze wist Willem's troepen terug te dringen en daarmee het graafschap tijdelijk veilig te stellen.


Na de vroege dood van Dirk VII in 1203 stond Aleid voor een nieuwe uitdaging: het veiligstellen van de erfopvolging voor haar dochter Ada. Om te voorkomen dat Willem het graafschap zou opeisen, arrangeerde Aleid haastig een huwelijk tussen Ada en graaf Lodewijk van Loon. Dit huwelijk moest Willem’s machtsaanspraken ondermijnen en de positie van Aleid en haar dochter beschermen, maar Willem verklaarde het huwelijk ongeldig.


"Met hetzelfde recht sprong zij voor haar kind in de bres als waarmee een leeuwin dit voor haar jongen doet" - Conrad Busken Huet (1826-1886) over Aleid van Kleef

Aleid slaagde er niet in Willem te verslaan. Ada werd gevangengenomen en naar Engeland gestuurd op last van koning Jan zonder Land, een bondgenoot van Willem. Ondanks smeekbedes van Aleid aan de Engelse koning bleef Ada tot 1210 in gevangenschap. Na deze opvolgingsstrijd verdwijnt Aleid grotendeels uit de historische verslagen, hoewel bekend is dat ze nog actief was. In 1207 schreef ze een brief aan de Engelse koning Jan zonder Land, waarin ze pleitte voor de terugkeer van haar dochter. Uiteindelijk wist Lodewijk van Loon Ada te bevrijden, maar Ada moest haar aanspraak op het graafschap Holland opgeven.


In 1237 schonk Aleid geld aan het klooster van Rijnsburg, waar ze na haar dood in 1238 werd begraven. Ze ligt naast andere prominente leden van de grafelijke familie, waaronder Willem van Holland. Dit suggereert dat er wellicht minder persoonlijke vijandigheid bestond tussen Aleid en Willem dan de geschiedschrijver Melis Stoke ons doet geloven.


Aleid van Kleef, de eerste gravin van Holland, was een sterke vrouw die een moeilijke periode van politieke strijd overleefde. Haar nalatenschap toont aan dat ze een rolmodel was voor toekomstige generaties vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld. Ondanks haar nederlaag in de strijd om de opvolging blijft haar vastberadenheid een belangrijk onderdeel van de Hollandse geschiedenis.


Aleids levensverhaal is door de eeuwen heen vanuit verschillende perspectieven bekeken. De middeleeuwse kroniekschrijver Melis Stoke, die in opdracht van Floris V schreef, beschreef haar als een sluwe, heerszuchtige vrouw die haar rol als vrouw en moeder overschreed. Stoke portretteerde haar als een tegenstander in het politieke conflict tussen de graafschappen en veroordeelde haar snelle actie om haar dochter uit te huwelijken vlak na de dood van Dirk. Hij schilderde haar af als onvrouwelijk en berekenend.


Zeshonderd jaar later kwam de Nederlandse criticus Conrad Busken Huet met een herwaardering van Aleid. In zijn werk verdedigde hij haar beslissingen en benadrukte dat ze handelde uit noodzaak, niet uit ambitie. Volgens Huet deed Aleid precies wat van een vorstin werd verwacht: ze verdedigde haar dochter en haar positie met de kracht van een leeuwin. Hij zag de negatieve beschrijvingen van Aleid als kortzichtig en bevooroordeeld, en pleitte voor eerherstel.




Maartje is een gedreven archivaris en erfgoedprofessional met een passie voor het uitpluizen van geschiedenis. Ze heeft een achtergrond in Cultureel Erfgoed, gestudeerd aan de Reinwardt Academie. Maartje deelt graag haar kennis, het liefst met een insteek over historische kleding en recepten. Naast haar werk is ze een enthousiaste keukenprinses, (dakterras) moestuinhoudster en heks.



Ā - ENGLISH BELOW -


Kaiser, J.W.  & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend,  Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, the Netherlands.
Kaiser, J.W. & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend, Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, the Netherlands.

Aleid, alsoĀ knownĀ as Adelaide of Cleves, was born in theĀ late 12th century. Little is knownĀ aboutĀ her earlyĀ life at theĀ court of her father, Diederik IV of Cleves. Adelaide cameĀ fromĀ theĀ powerfulĀ House of Cleves, whichĀ had close tiesĀ withĀ theĀ CountyĀ of Holland. In 1186, sheĀ marriedĀ Dirk of Holland, whoĀ wouldĀ later becomeĀ CountĀ Dirk VII. ThisĀ marriage strengthenedĀ theĀ allianceĀ betweenĀ these twoĀ influentialĀ houses. The coupleĀ had threeĀ daughters: Aleydis, Petronilla, andĀ Ada. OnlyĀ theirĀ youngestĀ daughter, Ada, wouldĀ outliveĀ them.Ā 


WhenĀ Dirk becameĀ countĀ in 1190, Adelaide assumedĀ a prominent roleĀ in governingĀ theĀ countyĀ as his wife. Uniquely, sheĀ was theĀ first toĀ officiallyĀ bearĀ theĀ titleĀ "CountessĀ of Holland." ThisĀ titleĀ was more thanĀ ceremonial—Adelaide was anĀ activeĀ co-ruler, signingĀ numerousĀ charters alongsideĀ her husband. Her involvementĀ in governanceĀ suggestsĀ sheĀ mayĀ have been preparing forĀ theĀ possibilityĀ of a regencyĀ in theĀ event of her husband'sĀ earlyĀ death.Ā 


The countiesĀ of Holland andĀ Zeeland facedĀ bothĀ internalĀ andĀ externalĀ threatsĀ duringĀ Dirk VII’sĀ rule. In 1195, Adelaide was forcedĀ toĀ take charge whenĀ her brother-in-law, William of Holland, instigatedĀ a rebellionĀ againstĀ Dirk withĀ theĀ support of theĀ West Frisians. WhileĀ Dirk was fightingĀ theĀ CountĀ of FlandersĀ in Zeeland, Adelaide led her armyĀ againstĀ William fromĀ theĀ Abbey of Egmond.


AlthoughĀ theĀ monksĀ complainedĀ aboutĀ theĀ disruptionĀ her presenceĀ caused, a contemporaryĀ account fromĀ theĀ abbeyĀ acknowledgedĀ Adelaide’sĀ capabilityĀ andĀ determinationĀ as a commander. SheĀ successfullyĀ pushedĀ back William'sĀ forces, temporarilyĀ securingĀ theĀ county.Ā 

AfterĀ Dirk VII’sĀ untimelyĀ deathĀ in 1203, Adelaide facedĀ a new challenge: securingĀ theĀ successionĀ forĀ her daughter, Ada. ToĀ preventĀ William fromĀ claimingĀ theĀ county, Adelaide hastilyĀ arrangedĀ a marriage betweenĀ Ada andĀ CountĀ Louis of Loon. ThisĀ unionĀ was meantĀ toĀ undermineĀ William’sĀ power andĀ protectĀ theĀ ruleĀ of Adelaide andĀ her daughter, but William declaredĀ theĀ marriage invalid.Ā 


"With the same right she jumped into the breach for her child as with which a lioness does for her cubs" - Conrad Busken Huet (1826-1886) on Aleid van Kleef

Adelaide was unableĀ toĀ defeatĀ William, andĀ Ada was capturedĀ andĀ sent toĀ England byĀ order of King John, anĀ allyĀ of William. DespiteĀ Adelaide’sĀ pleasĀ toĀ theĀ English king, Ada remainedĀ imprisonedĀ untilĀ 1210. AfterĀ theĀ successionĀ struggle, Adelaide largelyĀ disappearedĀ fromĀ historicalĀ records, thoughĀ we knowĀ sheĀ remainedĀ active. In 1207, sheĀ wroteĀ a letter toĀ King John, urgingĀ himĀ toĀ release her daughter. Eventually, Louis of Loon managedĀ toĀ secure Ada’s freedom, but Ada had toĀ renounce her claim toĀ theĀ CountyĀ of Holland.Ā 


In 1237, Adelaide made a financial donationĀ toĀ theĀ Abbey of Rijnsburg, whereĀ sheĀ was buriedĀ afterĀ her deathĀ in 1238. SheĀ restsĀ alongsideĀ otherĀ prominent members of theĀ comitalĀ family, includingĀ William of Holland. ThisĀ suggestsĀ thatĀ thereĀ mayĀ have been lessĀ personal animosityĀ betweenĀ Adelaide andĀ William thanĀ theĀ medievalĀ chroniclerĀ Melis StokeĀ wouldĀ have usĀ believe.Ā 

Adelaide of Cleves, theĀ first countessĀ of Holland, was a formidableĀ womanĀ whoĀ navigatedĀ a tumultuousĀ periodĀ of politicalĀ strife. Her legacyĀ shows sheĀ was a roleĀ model forĀ futureĀ generationsĀ of womenĀ in a male-dominatedĀ world. DespiteĀ her ultimate defeatĀ in theĀ successionĀ conflict, her resilienceĀ remainsĀ anĀ important part of Holland’sĀ history.Ā 


Adelaide’sĀ life story has been viewedĀ throughĀ different lensesĀ over theĀ centuries. The medievalĀ chroniclerĀ Melis Stoke, writingĀ on behalfĀ of Floris V, portrayedĀ her as a cunning, power-hungryĀ womanĀ whoĀ oversteppedĀ her roleĀ as wifeĀ andĀ mother. StokeĀ cast her as anĀ antagonist in theĀ politicalĀ conflict betweenĀ theĀ counties, condemningĀ her swiftĀ actions toĀ marryĀ off her daughterĀ afterĀ Dirk’sĀ death. He paintedĀ her as unladylikeĀ andĀ calculating.Ā 


Six hundredĀ yearsĀ later, Dutch criticĀ Conrad Busken HuetĀ offeredĀ a reappraisalĀ of Adelaide. He defendedĀ her decisions, arguingĀ thatĀ sheĀ actedĀ out of necessity, notĀ ambition. According toĀ Huet, Adelaide didĀ exactlyĀ whatĀ was expectedĀ of a sovereign: sheĀ defendedĀ her daughterĀ andĀ her positionĀ withĀ theĀ strengthĀ of a lioness. He viewedĀ theĀ negativeĀ depictionsĀ of Adelaide as narrow-mindedĀ andĀ biased, andĀ calledĀ forĀ a more nuancedĀ recognitionĀ of her legacy.Ā 



Maartje is a passionate archivist and heritage professional with a passion for teasing out history. She has a background in Cultural Heritage, studied at the Reinwardt Academy. Maartje enjoys sharing her knowledge, preferably with an insert on historical clothing and recipes. Besides her work, she is an enthusiastic kitchen princess, (rooftop) vegetable gardener and witch.

Comments


bottom of page