ALEID VAN KLEEF, EERSTE GRAVIN VAN HOLLAND

door Maartje Kramer -

Kaiser, J.W. & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend, Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, Nederland.

Aleid, ook wel Adelheid van Kleef, werd geboren in de late 12e eeuw. Het is onbekend hoe haar jeugd was aan het hof van haar vader, Diederik IV van Kleef. Aleid kwam uit het machtige huis Kleef, dat nauwe banden onderhield met het graafschap Holland. In 1186 trouwde ze met Dirk van Holland, de latere graaf Dirk VII, waarmee ze de alliantie tussen deze twee belangrijke huizen versterkte. Het paar kreeg drie dochters: Aleydis, Petronilla en Ada, van wie alleen hun jongste dochter, Ada, hen zou overleven.

Toen Dirk in 1190 graaf werd, kreeg Aleid als zijn vrouw een prominente rol in het bestuur van het graafschap. Uniek was dat zij, in tegenstelling tot haar voorgangsters, officieel de titel "Gravin van Holland" droeg. Dit was meer dan symboliek; Aleid was een actieve medebestuurder die samen met haar man oorkonden ondertekende. Haar betrokkenheid duidt mogelijk op een voorbereiding op een toekomstig regentschap, mocht haar man vroegtijdig sterven.

Het bewind van Dirk VII werd bedreigd door zowel interne als externe vijanden. In 1195 werd Aleid gedwongen om het leiderschap op zich te nemen toen haar zwager, Willem van Holland, samen met de West-Friezen een opstand ontketende tegen Dirk. Terwijl Dirk in Zeeland vocht tegen de Vlaamse graaf, leidde Aleid haar leger tegen Willem vanuit de Abdij van Egmond. De monniken van het klooster klaagden over de overlast van haar aanwezigheid, maar in een verslag van het klooster werd erkend dat Aleid een capabele en vastberaden commandant was. Ze wist Willem's troepen terug te dringen en daarmee het graafschap tijdelijk veilig te stellen.

Na de vroege dood van Dirk VII in 1203 stond Aleid voor een nieuwe uitdaging: het veiligstellen van de erfopvolging voor haar dochter Ada. Om te voorkomen dat Willem het graafschap zou opeisen, arrangeerde Aleid haastig een huwelijk tussen Ada en graaf Lodewijk van Loon. Dit huwelijk moest Willem’s machtsaanspraken ondermijnen en de positie van Aleid en haar dochter beschermen, maar Willem verklaarde het huwelijk ongeldig.

"Met hetzelfde recht sprong zij voor haar kind in de bres als waarmee een leeuwin dit voor haar jongen doet" - Conrad Busken Huet (1826-1886) over Aleid van Kleef

Aleid slaagde er niet in Willem te verslaan. Ada werd gevangengenomen en naar Engeland gestuurd op last van koning Jan zonder Land, een bondgenoot van Willem. Ondanks smeekbedes van Aleid aan de Engelse koning bleef Ada tot 1210 in gevangenschap. Na deze opvolgingsstrijd verdwijnt Aleid grotendeels uit de historische verslagen, hoewel bekend is dat ze nog actief was. In 1207 schreef ze een brief aan de Engelse koning Jan zonder Land, waarin ze pleitte voor de terugkeer van haar dochter. Uiteindelijk wist Lodewijk van Loon Ada te bevrijden, maar Ada moest haar aanspraak op het graafschap Holland opgeven.

In 1237 schonk Aleid geld aan het klooster van Rijnsburg, waar ze na haar dood in 1238 werd begraven. Ze ligt naast andere prominente leden van de grafelijke familie, waaronder Willem van Holland. Dit suggereert dat er wellicht minder persoonlijke vijandigheid bestond tussen Aleid en Willem dan de geschiedschrijver Melis Stoke ons doet geloven.

Aleid van Kleef, de eerste gravin van Holland, was een sterke vrouw die een moeilijke periode van politieke strijd overleefde. Haar nalatenschap toont aan dat ze een rolmodel was voor toekomstige generaties vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld. Ondanks haar nederlaag in de strijd om de opvolging blijft haar vastberadenheid een belangrijk onderdeel van de Hollandse geschiedenis.

Aleids levensverhaal is door de eeuwen heen vanuit verschillende perspectieven bekeken. De middeleeuwse kroniekschrijver Melis Stoke, die in opdracht van Floris V schreef, beschreef haar als een sluwe, heerszuchtige vrouw die haar rol als vrouw en moeder overschreed. Stoke portretteerde haar als een tegenstander in het politieke conflict tussen de graafschappen en veroordeelde haar snelle actie om haar dochter uit te huwelijken vlak na de dood van Dirk. Hij schilderde haar af als onvrouwelijk en berekenend.

Zeshonderd jaar later kwam de Nederlandse criticus Conrad Busken Huet met een herwaardering van Aleid. In zijn werk verdedigde hij haar beslissingen en benadrukte dat ze handelde uit noodzaak, niet uit ambitie. Volgens Huet deed Aleid precies wat van een vorstin werd verwacht: ze verdedigde haar dochter en haar positie met de kracht van een leeuwin. Hij zag de negatieve beschrijvingen van Aleid als kortzichtig en bevooroordeeld, en pleitte voor eerherstel.

---

Maartje is een gedreven archivaris en erfgoedprofessional met een passie voor het uitpluizen van geschiedenis. Ze heeft een achtergrond in Cultureel Erfgoed, gestudeerd aan de Reinwardt Academie. Maartje deelt graag haar kennis, het liefst met een insteek over historische kleding en recepten. Naast haar werk is ze een enthousiaste keukenprinses, (dakterras) moestuinhoudster en heks.

---

 - ENGLISH BELOW -

Kaiser, J.W. & Craeyvanger, R., 'Vrouw Aleid overwint de West-Friezen'. In: J.P. Arend, Algemeene Geschiedenis des Vaderlands (1840). Amsterdam, the Netherlands.

Aleid, also known as Adelaide of Cleves, was born in the late 12th century. Little is known about her early life at the court of her father, Diederik IV of Cleves. Adelaide came from the powerful House of Cleves, which had close ties with the County of Holland. In 1186, she married Dirk of Holland, who would later become Count Dirk VII. This marriage strengthened the alliance between these two influential houses. The couple had three daughters: Aleydis, Petronilla, and Ada. Only their youngest daughter, Ada, would outlive them. 

When Dirk became count in 1190, Adelaide assumed a prominent role in governing the county as his wife. Uniquely, she was the first to officially bear the title "Countess of Holland." This title was more than ceremonial—Adelaide was an active co-ruler, signing numerous charters alongside her husband. Her involvement in governance suggests she may have been preparing for the possibility of a regency in the event of her husband's early death. 

The counties of Holland and Zeeland faced both internal and external threats during Dirk VII’s rule. In 1195, Adelaide was forced to take charge when her brother-in-law, William of Holland, instigated a rebellion against Dirk with the support of the West Frisians. While Dirk was fighting the Count of Flanders in Zeeland, Adelaide led her army against William from the Abbey of Egmond.

Although the monks complained about the disruption her presence caused, a contemporary account from the abbey acknowledged Adelaide’s capability and determination as a commander. She successfully pushed back William's forces, temporarily securing the county. 

After Dirk VII’s untimely death in 1203, Adelaide faced a new challenge: securing the succession for her daughter, Ada. To prevent William from claiming the county, Adelaide hastily arranged a marriage between Ada and Count Louis of Loon. This union was meant to undermine William’s power and protect the rule of Adelaide and her daughter, but William declared the marriage invalid. 

"With the same right she jumped into the breach for her child as with which a lioness does for her cubs" - Conrad Busken Huet (1826-1886) on Aleid van Kleef

Adelaide was unable to defeat William, and Ada was captured and sent to England by order of King John, an ally of William. Despite Adelaide’s pleas to the English king, Ada remained imprisoned until 1210. After the succession struggle, Adelaide largely disappeared from historical records, though we know she remained active. In 1207, she wrote a letter to King John, urging him to release her daughter. Eventually, Louis of Loon managed to secure Ada’s freedom, but Ada had to renounce her claim to the County of Holland. 

In 1237, Adelaide made a financial donation to the Abbey of Rijnsburg, where she was buried after her death in 1238. She rests alongside other prominent members of the comital family, including William of Holland. This suggests that there may have been less personal animosity between Adelaide and William than the medieval chronicler Melis Stoke would have us believe. 

Adelaide of Cleves, the first countess of Holland, was a formidable woman who navigated a tumultuous period of political strife. Her legacy shows she was a role model for future generations of women in a male-dominated world. Despite her ultimate defeat in the succession conflict, her resilience remains an important part of Holland’s history. 

Adelaide’s life story has been viewed through different lenses over the centuries. The medieval chronicler Melis Stoke, writing on behalf of Floris V, portrayed her as a cunning, power-hungry woman who overstepped her role as wife and mother. Stoke cast her as an antagonist in the political conflict between the counties, condemning her swift actions to marry off her daughter after Dirk’s death. He painted her as unladylike and calculating. 

Six hundred years later, Dutch critic Conrad Busken Huet offered a reappraisal of Adelaide. He defended her decisions, arguing that she acted out of necessity, not ambition. According to Huet, Adelaide did exactly what was expected of a sovereign: she defended her daughter and her position with the strength of a lioness. He viewed the negative depictions of Adelaide as narrow-minded and biased, and called for a more nuanced recognition of her legacy. 

---

Maartje is a passionate archivist and heritage professional with a passion for teasing out history. She has a background in Cultural Heritage, studied at the Reinwardt Academy. Maartje enjoys sharing her knowledge, preferably with an insert on historical clothing and recipes. Besides her work, she is an enthusiastic kitchen princess, (rooftop) vegetable gardener and witch.