door Jasmijn Groot -
"Marie ai num, si sui de France." "Mijn naam is Marie en ik kom uit Frankrijk". Dat is alle biografische informatie die ons is nagelaten over de eerste vrouw die in het Franstalige vers schreef. En omdat ze haar beroemdste werk met deze woorden afsloot, hebben we haar daarom maar Marie de France genoemd. Ze schreef in de tweede helft van de twaalfde eeuw en was waarschijnlijk verbonden aan het hof van koningin Eleonora van Aquitanië. De schaarse en dubbelzinnige informatie over deze historische vrouw heeft academici en kunstenaars er niet van weerhouden om zich verder in haar leven te verdiepen. Integendeel! Mensen over de hele wereld zijn nog steeds in de ban van haar. Dus wat is het aan deze anonieme vrouw dat ons nog steeds inspireert?
Historici gaan ervan uit dat Marie een dame was die onder haar eigen naam schreef en dat ze inderdaad uit Frankrijk kwam. Het is zeer waarschijnlijk dat ze uit een hoge sociale klasse kwam, want ze was duidelijk goed opgeleid: ze kon schrijven en componeren, maar uit haar geschriften blijkt ook kennis van de academische wereld. Vrouwen in de tijd van Marie konden alleen onderwijs volgen als ze uit rijke families kwamen of als ze non waren.
Geleerden zijn het er in het algemeen over eens dat Marie de auteur was van De lais van Marie de France, een serie van twaalf verhalende gedichten die de hoofse liefde verheerlijken, geschreven aan het eind van de 12e eeuw. Het concept van hoofse liefde draaide om de bewondering van een edelman voor een dame, maar zonder de mogelijkheid om het fysieke aspect van die bewondering in de praktijk te brengen. Hoofse liefde was een populair thema in de vroegmiddeleeuwse literatuur. De poëzie van Marie valt echter op door haar individualiteit en levendigheid, een voorbode van het soort literatuur dat zou komen. Marie schreef de lais ook consequent vanuit een vrouwelijk perspectief.
Wat ook interessant is aan De lais van Marie de France, is dat de lai waarschijnlijk is ontstaan als een mondelinge traditie in het Bretons, de taal die in het huidige Bretagne wordt gesproken. Men denkt dat de lais in het openbaar werden opgevoerd voor een publiek, begeleid door zang en muziek. Marie de France bracht de lais mogelijk naar de geschreven traditie, door ze op papier te zetten en ze te vertalen van het Bretons naar het Frans. Marie schreef ook een proloog, waarin ze zichzelf in een literaire traditie plaatst en zich voorstelt dat haar werk na haar dood gelezen en veranderd zal worden. En er zijn aanwijzingen in de werken van auteurs na haar dat dit inderdaad is gebeurd.
Marie is mogelijk ook de auteur van 'Legend of St. Patrick's Purgatory', een gedicht over een Ierse ridder die het bedevaartsoord St. Patrick's Purgatory bezoekt om boete te doen voor zijn zonden. Er is nog steeds discussie over de vraag of Marie ook de auteur was van de hagiografie 'The Life of Saint Audrey', over de wonderen van de 6e-eeuwse Oost Anglische prinses Saint Audrey. Marie kan ook de vertaalster zijn geweest van 'Aesop's Fabels', een verzameling fabels toegeschreven aan Aesop, een oude Griekse slaaf uit de 6e eeuw voor Christus, maar dit kan niet met zekerheid worden gezegd.
Over Marie's leven buiten haar boeken kan niets met zekerheid worden gezegd. Dat laat haar over als een soort blanco canvas waarmee iedereen kan doen wat hij wil. In 2021 was Marie nog het onderwerp van de succesvolle roman Matrix van de Amerikaanse schrijfster Lauren Groff, waarin een sterk gefictionaliseerd verslag van Maries leven wordt gegeven. Het lijkt erop dat deze combinatie van mysterie rond de identiteit van Marie de France en het optimisme dat we er misschien nog achter komen wie ze precies was, de fascinatie van mensen voor haar aantrekt, zelfs meer dan acht eeuwen na haar dood.
Jasmijn is genderhistorica. Ze publiceert artikelen voor onder andere Opzij en Winq en stelt haar expertise ter beschikking aan verschillende multimedia. Jasmijn studeerde Geschiedenis en Oudheidkunde aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit.
ENGLISH BELOW -
"Marie ai num, si sui de France." "My name is Marie and I am from France." That is all the biographical information left to us about the first woman to write in French verse. And because she ended her most famous work with these words, we have called her Marie de France. She wrote in the second half of the 12th century and was probably connected to the court of Queen Eleanor of Aquitaine. The scarce and ambiguous information about this historical woman has not stopped academics and artists from delving further into her life. On the contrary! People around the world are still fascinated by her. So what is it about this anonymous woman that still inspires us?
Historians assume that Marie was a lady who wrote under her own name and that she indeed came from France. It is very likely that she came from a high social class, as she was clearly well-educated: she could write and compose, but her writings also show knowledge of the academic world. Women in Marie’s time could only receive an education if they came from wealthy families or were nuns.
Scholars generally agree that Marie was the author of The Lais of Marie de France, a series of twelve narrative poems that glorify courtly love, written at the end of the 12th century. The concept of courtly love revolved around the admiration of a nobleman for a lady, but without the possibility of physically expressing that admiration. Courtly love was a popular theme in early medieval literature. However, Marie’s poetry stands out due to its individuality and liveliness, a precursor to the type of literature that would come. Marie also consistently wrote the lais from a female perspective.
What is also interesting about The Lais of Marie de France is that the lai probably originated as an oral tradition in Breton, the language spoken in modern-day Brittany. It is believed that the lais were performed publicly for an audience, accompanied by singing and music. Marie de France may have brought the lais into the written tradition, putting them down on paper and translating them from Breton into French. Marie also wrote a prologue, in which she places herself in a literary tradition and imagines that her work will be read and altered after her death. There are indications in the works of authors after her that this indeed happened.
Marie may also be the author of The Legend of St. Patrick’s Purgatory, a poem about an Irish knight who visits the pilgrimage site St. Patrick’s Purgatory to atone for his sins. There is still debate over whether Marie was also the author of the hagiography The Life of Saint Audrey, about the miracles of the 6th-century East Anglian princess Saint Audrey. Marie may also have been the translator of Aesop’s Fables, a collection of fables attributed to Aesop, an ancient Greek slave from the 6th century BC, but this cannot be said with certainty.
Nothing can be said with certainty about Marie’s life beyond her books. This leaves her as a kind of blank canvas on which anyone can project what they want. Just in 2021, Marie was the subject of the successful novel Matrix by American author Lauren Groff, which gives a heavily fictionalized account of Marie’s life. It seems that this combination of mystery around Marie de France’s identity and the optimism that we might still discover exactly who she was attracts people’s fascination with her, even more than eight centuries after her death.
Jasmijn is a gender historian. She publishes articles for, among others, Opzij and Winq, and offers her expertise to various multimedia platforms. Jasmijn studied History and Classical Studies at the University of Amsterdam and the VU University.
Comments