door Sebastiaan Coops -

Voor een lange tijd was ons begrip van vrouwen in de vroegmoderne tijd beperkt. Deze beperking kan zichzelf goed in stand houden, want door het belang van historische vrouwen te miskennen is het ook niet nodig om archieven te ontsluiten en vervolgens onderzoek te doen. Nee, vrouwen in die tijd waren voor ons de zwijgzame, nietsbetekenende prinsessen. Dat is wat ik las toen ik ongeveer 15 jaar geleden Stefan Zweig’s biografie over Marie-Antoinette ter hand nam. Hij schrijft over haar en andere vrouwen als volgt: “She would have been interred with pomp and ceremony, and the court would have worn mourning for the prescribed number of weeks; thereafter she would have vanished from human memory as completely as numberless other princesses, the Mary Adelaides and Adelaide Maries, the Anne Catherines and Catherine.”
Dit soort gedachten zullen niet alleen op mij maar vast ook op anderen een indruk hebben achtergelaten. Daarnaast hebben ze ook vragen opgeroepen over die verdwenen vrouwen uit de vroegmoderne tijd. De afgelopen jaren heb ik door veel te lezen voor mijzelf een inhaalslag gemaakt en ik ben blij dat er een nieuw boek is verschenen dat ons allemaal kan helpen zo’n inhaalslag te maken.
Het boek Vrouwen rondom Johan de Witt is samengesteld door Ineke Huysman en Roosje Peeters. Peeters is promovendus aan de universiteit Leiden. Huysman is vanuit het Huygens Instituut al langer betrokken bij het digitaliseren van brieven. Ze is projectmanager bij Brieven van Constantijn Huygens, de Brieven van Johan de Witt en de Brieven van de Hollandse en Friese Stadhoudersvrouwen. Het Huygens Instituut digitaliseert momenteel de correspondentie van Johan de Witt. Een enorme klus, omdat er duizenden brieven zijn verstuurd door of aan Johan de Witt. Uit deze brieven is een studie van 700 brieven gemaakt waarvan 31 brieven zijn gekozen voor het boek Vrouwen rondom Johan de Witt. Het boek is voorzien van een voorwoord geschreven door de bekende historica Els Kloek, bekend van 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Elke brief is voorzien van context door een deskundige.
Een volledig historisch beeld
In de historiografie is weinig aandacht voor brieven van vrouwen aan Johan de Witt. De bronneneditie van Nicolaas Japikse en Robert Fruin, Brieven aan en Brieven van Johan de Witt, omvat 3.038 brieven. Onder deze selectie zijn er slechts 101 brieven geschreven door 32 verschillende vrouwen. Ineke Huysman schrijft dat “ondanks hun belang zijn deze brieven in de geschiedschrijving vaak genegeerd, wat heeft geleid tot een onvolledig historisch beeld.” Dit maakt de lezer nieuwsgierig en verheugd. Gaat dit boek ons denken over de vrouwen rondom Johan de Witt en in de vroegmoderne tijd nu veranderen?
Dat doet het inderdaad. Uit de brieven blijkt dat illustere mannen als Johan de Witt ook zeer afhankelijk van vrouwen waren in politiek, militair, bestuurlijke en diplomatieke kwesties. Niet alleen die kwesties worden behandeld. De brieven zijn van de hand van een diverse groep schrijfsters uit alle rangen en standen binnen de samenleving. Van de hoogste adel tot een Dordtse herbergierster. Ook de onderwerpen zijn divers. Ze gaan over gezondheid, financiën of exclusieve genootschappen. Wat blijkt? Vrouwen stonden midden in de maatschappij, hadden invloed en gebruikten die.
Wat opvalt aan het boek is dat de brieven op elkaar aansluiten. Het boek leest daardoor als een doorlopend verhaal waarin je meer te weten komt over het leven van Johan de Witt en zijn tijd. De lezer herkent steeds zaken die eerder in andere brieven zijn besproken. Hierdoor krijg je een begrip van de onderlinge verhoudingen tussen de briefschrijfsters en de gebeurtenissen die plaatsvonden. Het helpt hierbij dat de brieven chronologisch zijn gepresenteerd. De gekozen brieven lijken hierdoor geen willekeurige greep uit het archief, maar vormen samen zo een mooi geheel. Er worden bovendien vaak andere brieven aangehaald om de getranscribeerde brief in kwestie te bespreken.
Het boek staat vol interessante inzichten die vrouwen in een ander daglicht zetten. Neem Wendela Bicker die met weinig eer is behandeld in de geschiedschrijving. Dat terwijl ze in haar brieven helemaal niet slecht uit de verf komt. In tegendeel: ze kan heel scherp schrijven en ook geestig uit de hoek komen als ze Johan plaagt over een oude vlam. Of wat te denken van Elizabeth Stuart, die de tweede Engelse zeeoorlog voorspelde in haar waarschuwingsbrief. Daarnaast komen er ook ‘nieuw ontdekte’ vrouwen in de brieven voor. Zoals de mysterieuze Margrietje Ditteliefs Wolfs die religieuze pamfletten schreef en hier een beloning voor vroeg bij Johan de Witt.

Het boek zou niet aan kracht inboeten met minder illustraties of wanneer de illustraties vaker besproken werden in de beschrijvingen. Als opvulling zijn de illustraties niet nodig. Het boek bevat een schat aan informatie over Johan de Witt en is een duidelijke oproep om meer onderzoek te doen naar vrouwen in de vroegmoderne tijd.
'Vrouwen rondom Johan de Witt' is nu verkrijgbaar.

Sebastiaan Coops is een historicus gespecialiseerd in koloniale en wereldgeschiedenis. Tijdens zijn studie geschiedenis en Azië-studies aan de Universiteit Leiden heeft hij zich veel beziggehouden met Nederlandse koloniale geschiedenis, met een bijzondere interesse in materiële geschiedenis. Je kunt hem daarom een echte verzamelaar noemen. Dat kun je ook bij hem thuis zien, waar hij een grote collectie oude prenten heeft over historische onderwerpen.
- ENGLISH BELOW -
For a long time, our understanding of women in the early modern period was limited. This limitation could easily maintain itself, because by disregarding the importance of historical women, there was no need to open archives and conduct research. No, women in that era were for us the silent, insignificant princesses. That’s what I read when I picked up Stefan Zweig’s biography of Marie Antoinette about 15 years ago. He writes about her and other women as follows: “She would have been interred with pomp and ceremony, and the court would have worn mourning for the prescribed number of weeks; thereafter she would have vanished from human memory as completely as numberless other princesses, the Mary Adelaides and Adelaide Maries, the Anne Catherines and Catherines.”
Such thoughts surely left an impression not only on me but also on others. Moreover, they raised questions about these vanished women from the early modern period. In recent years, through much reading, I’ve caught up, and I’m glad a new book has been published that can help all of us make up for lost ground.
The book Vrouwen rondom Johan de Witt (Women around Johan de Witt) was compiled by Ineke Huysman and Roosje Peeters. Peeters is a PhD candidate at Leiden University. Huysman, from the Huygens Institute, has long been involved in digitizing letters. She is the project manager for Brieven van Constantijn Huygens, Brieven van Johan de Witt, and Brieven van de Hollandse en Friese Stadhoudersvrouwen. The Huygens Institute is currently digitizing Johan de Witt’s correspondence, a monumental task, as thousands of letters were sent by or to Johan de Witt. From these letters, a study of 700 was compiled, and 31 letters were selected for the book Vrouwen rondom Johan de Witt. The book is prefaced by the well-known historian Els Kloek, famous for 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Each letter is contextualized by an expert.
A Full Historical Picture
In historiography, there has been little attention given to letters from women to Johan de Witt. The source edition by Nicolaas Japikse and Robert Fruin, Brieven aan en van Johann de Witt, includes 3,038 letters. Among this selection, only 101 letters were written by 32 different women. Ineke Huysman writes that “despite their importance, these letters have often been ignored in historiography, resulting in an incomplete historical picture.” This makes the reader curious and excited. Will this book change the way we think about the women surrounding Johan de Witt and the early modern period?
Indeed, it does. The letters reveal that illustrious men like Johan de Witt were also highly dependent on women in political, military, administrative, and diplomatic matters. Not only these issues are addressed, but the letters come from a diverse group of women from all ranks and classes in society, ranging from the highest nobility to a tavern keeper from Dordrecht. The subjects are varied as well: health, finances, and exclusive societies. What becomes clear? Women were at the heart of society, had influence, and used it.
What stands out in the book is how the letters interconnect. This makes the book read like a continuous narrative, giving us more insight into the life of Johan de Witt and his time. The reader starts to recognize recurring themes and details that were mentioned in other letters. This helps build an understanding of the relationships between the letter writers and the events that unfolded. It also helps that the letters are presented chronologically. The selected letters thus seem less like a random grab from the archives, but form a cohesive whole. Moreover, other letters are often referenced to discuss the letter in question.
New Insights
The book is full of fascinating insights that shed new light on women. Take Wendela Bicker, who has been treated poorly in historiography. Yet, in her letters, she does not come off badly at all. On the contrary: she writes with sharpness and even humor, teasing Johan about an old flame. Or consider Elizabeth Stuart, who predicted the Second Anglo-Dutch War in her warning letter. There are also ‘newly discovered’ women in the letters, such as the mysterious Margrietje Ditteliefs Wolfs, who wrote religious pamphlets and requested a reward for her work from Johan de Witt.

The book would not lose any of its strength with fewer illustrations, or if the illustrations were discussed more often in the descriptions. As fillers, the illustrations are not necessary. The book contains a wealth of information about Johan de Witt and serves as a clear call for more research into women in the early modern period.
Vrouwen rondom Johan de Witt is now available.

Sebastiaan Coop is a historian specialised in colonial and world history. While studying history and Asia studies at Leiden University, he focused on Dutch colonial history, with a particular interest in material history. You can therefore call him a real collector, which can be seen at his home, where he has a large collection of old prints on historical subjects.
Comments