RECENSIE - HET MOEDERMODEL

door Maartje Kramer -

Zelfportret van Paula Modersohn-Becker (1876–1907).

Kunsthistoricus Joke de Wolf neemt de lezer in Het Moedermodel aan de hand van negen thematische hoofdstukken mee langs een onderwerp dat zowel alledaags als verrassend onzichtbaar is in de kunstgeschiedenis: het moederschap. Hoe verhouden kunstenaarschap en moeder zijn zich tot elkaar? De Wolf schetst een verhaal dat zowel genuanceerd als prikkelend is. Het laat de spanningen zien tussen creatieve ambitie, maatschappelijke verwachtingen en het (vrouwen)lichaam als bron van leven en onderwerp van kunst.

Wat direct opvalt, is de toegankelijkheid van De Wolfs schrijfstijl. Het boek is klein van formaat, maar groot in reikwijdte. Toch beperkt het zich tot West-Europa en de Verenigde Staten en kiest als startpunt het einde van de 19e eeuw: een periode waarin vrouwen toegang kregen tot kunstopleidingen. Het zijn vooral witte vrouwen uit de betere kringen die deze kans krijgen. Velen van hen dromen van het kunstenaarschap, maar eindigen na hun opleiding toch vaak in het keurslijf van het huwelijk en het moederschap. De Wolf beschrijft met oog voor detail hoe dit ‘verplichte’ moederschap voor velen het einde betekende van hun artistieke dromen. Toch zijn er ook vrouwen die bewust een andere keuze maken. Geen huwelijk, geen kinderen, wel kunst. Die keuze blijkt in de kunstwereld echter lang onbespreekbaar. Moederschap was eerder taboe dan thema. Vrouwen moesten kiezen, zoals schilder Paula Rego het eens scherp stelde: “tussen kwast of kind”.

Naast de rol van de vrouw schrijft De Wolf ook over hoe vrouwen in de kunst worden vastgelegd. Zo laat ze zien hoe vrouwelijke kunstenaars vaak worden afgebeeld als toegewijde moeder met het kind of het onbevangen meisje. Maar zelden zie je zwangere vrouwen. Zelfs Maria, toch hét voorbeeld van een moeder, wordt nooit zwanger afgebeeld. Een schaamte rondom seks en dat mensen dan weten dat je seks hebt gehad? Het lijkt alsof de zwangerschap, de fysieke realiteit, liever uit beeld werd gehouden. Terwijl: elk mens ter wereld zat toch ooit in de baarmoeder.

Onderdeel van Lea Lublins Mon fils (1968)

Daartegenover stelt De Wolf moderne kunstwerken die de realiteit van moederschap juist tonen. Zoals

de performance Mon Fils van Lea Lublin, waarin ze in 1968 midden in een museumzaal haar baby verzorgde. Een ander voorbeeld is Tracey Emin, die openlijk is over haar abortussen door middel van kunst. De Wolf brengt deze voorbeelden niet alleen als feitelijke beschrijvingen, maar verbindt ze aan bredere maatschappelijke thema’s zoals seksualiteit, vrouwelijkheid en de publieke ruimte. De Wolf koppelt in veel hoofdstukken van het boek historische contexten aan hedendaagse ervaringen. Zoals hoe pas

The Abortion Waiting Room 1990 door Tracey Emin (2018)

in de 20e eeuw nagedacht werd over ruimtes en

inrichting voor vrouwen. Dat er in de eeuw daarvoor amper toiletten voor vrouwen aanwezig waren in openbare ruimtes en dat vrouwen vooral werden geacht thuis te blijven. Dit veranderde in de 20e eeuw en de ruimtes moesten zich aanpassen.

Ook is De Wolf niet bang om haar eigen ervaringen te delen met de lezer. Ze beschrijft hoe ze zelf, net als veel vrouwelijke kunstenaars, geen kinderen heeft. Betekent dit dat ze niet over moederschap mag schrijven? Natuurlijk niet! “Met moederschap hebben we allemaal te maken”, schrijft ze en dat is precies wat haar boek zo waardevol maakt. Ze laat duidelijk zien dat door kunstwerken, persoonlijke ervaringen en sociale ontwikkelingen naast elkaar te leggen er een gelaagd beeld van hoe kunst en moederschap zich tot elkaar verhouden.

Een van de meest interessante aspecten van het boek is hoe De Wolf laat zien dat er een draai gaande is in de hedendaagse kunstwereld. Steeds meer vrouwelijke kunstenaars willen juist kunst maken over het moederschap. Ze verenigen zich, delen ervaringen en inspireren elkaar.

Herwaardering

Wat begon als een verzoek van dagblad Trouw groeide uit in een boek dat nu verscheen in dezelfde maand waarin drie tentoonstellingen over kunst en moederschap in Europa opengaan. In Centraal Museum Utrecht bijvoorbeeld: Good Mom/Bad Mom. Toeval? De Wolf laat zien dat het onderwerp toe is aan een herwaardering. Het boek is een aanrader voor wie even boos wil worden, maar daarna ook verzacht en geïnspireerd wil worden door de mooie ontwikkelingen die gaande zijn in de kunstenaarswereld van en door vrouwen. De Wolf toont een rijk beeld van hoe moederschap, zelfs als het onzichtbaar was, altijd een rol speelde in het leven van kunstenaars. En hoe die onzichtbaarheid steeds meer wordt doorbroken, door het in beeld te brengen en te vieren.

Het boek 'Het Moedermodel' (9789045046648 hardback €26,99) is nu verkrijgbaar. De tentoonstelling 'Good Mom/Bad Mom' is tot 14 september 2025 te zien in het Centraal Museum Utrecht.

---

Maartje is een gedreven archivaris en erfgoedprofessional met een passie voor het uitpluizen van geschiedenis. Ze heeft een achtergrond in Cultureel Erfgoed, gestudeerd aan de Reinwardt Academie. Maartje deelt graag haar kennis, het liefst met een insteek over historische kleding en recepten. Naast haar werk is ze een enthousiaste keukenprinses, (dakterras) moestuinhoudster en heks.

---

 - ENGLISH BELOW -

Self portrait by Paula Modersohn-Becker (1876–1907).

Art historian Joke de Wolf takes the reader on a journey through her book The Motherhood Model with nine thematic chapters, exploring a subject that is both everyday and surprisingly invisible in art history: motherhood. How do the roles of artist and mother relate to each other? De Wolf presents a narrative that is both nuanced and thought-provoking. She reveals the tensions between creative ambition, societal expectations, and the (female) body as both a source of life and a subject of art.

What immediately stands out is the accessibility of De Wolf's writing style. The book is small in size but vast in scope. However, it is limited to Western Europe and the United States, starting with the late 19th century—an era when women gained access to art education. It was primarily white women from the upper classes who had this opportunity. Many of them dreamed of becoming artists, but often ended up constrained by marriage and motherhood after their education. De Wolf describes in detail how this "required" motherhood marked the end of artistic dreams for many. Yet, there were also women who consciously chose a different path. No marriage, no children, just art. However, this choice remained largely unspoken in the art world for a long time. Motherhood was more of a taboo than a theme. Women had to choose, as painter Paula Rego sharply put it: “between brush or child.”

In addition to discussing the role of women, De Wolf also addresses how women are depicted in art. She shows how female artists are often portrayed as devoted mothers with their children or as innocent girls. But pregnant women are rarely depicted. Even Mary, the ultimate symbol of motherhood, is never shown pregnant. Is it shame around sex and people knowing you’ve had sex? It seems as though pregnancy, the physical reality, was deliberately left out of the picture. Yet, every human being was once in the womb.

Part of Lea Lublin's Mon fils (1968)

Against this backdrop, De Wolf presents modern artworks that portray the reality of motherhood. One

example is Lea Lublin’s 1968 performance Mon Fils, in which she cared for her baby in the middle of a museum hall. Another example is Tracey Emin, who openly discusses her abortions through her art. De Wolf presents these examples not just as factual descriptions but connects them to broader societal themes such as sexuality, femininity, and public space. In many chapters of the book, De Wolf links historical contexts to contemporary experiences. For instance, it was only in the 20th century that people began to consider spaces and furnishings for women. In the century before, there were barely any women’s toilets in public spaces, and women were expected to

The Abortion Waiting Room 1990 by Tracey Emin (2018)

stay at home. This changed in the 20th century, and the spaces had to adapt.

De Wolf is also unafraid to share her own experiences with the reader. She describes how, like many female artists, she does not have children. Does this mean she cannot write about motherhood? Of course not! “We all deal with motherhood,” she writes, and that is precisely what makes her book so valuable. By juxtaposing artworks, personal experiences, and social developments, she provides a multi-layered view of how art and motherhood relate to each other.

One of the most interesting aspects of the book is how De Wolf shows that a shift is taking place in the contemporary art world. More and more female artists want to create art about motherhood. They are coming together, sharing experiences, and inspiring each other.

Revaluation

What began as a request from the newspaper Trouw has grown into a book that was released in the same month as three exhibitions on art and motherhood open in Europe. For example, at the Centraal Museum in Utrecht: Good Mom/Bad Mom. Coincidence? De Wolf shows that the subject is ripe for revaluation. The book is highly recommended for those who want to become outraged, but then also feel soothed and inspired by the beautiful developments currently taking place in the world of art by and for women. De Wolf provides a rich picture of how motherhood, even when invisible, has always played a role in the lives of artists. And how that invisibility is increasingly being broken by bringing it into the spotlight and celebrating it.

The book 'Het Moedermodel' (9789045046648 hardback €26.99) is now available. The exhibition 'Good Mom/Bad Mom' can be seen at the Centraal Museum Utrecht until September 14, 2025.

---

Maartje is a passionate archivist and heritage professional with a passion for teasing out history. She has a background in Cultural Heritage, studied at the Reinwardt Academy. Maartje enjoys sharing her knowledge, preferably with an insert on historical clothing and recipes. Besides her work, she is an enthusiastic kitchen princess, (rooftop) vegetable gardener and witch.