RECENSIE - SHAKESPEARE'S SISTERS

door Fleur Speet -

Geen beter moment dan nu om over historische vrouwen te schrijven: wat een rijkdom aan materiaal heeft de wetenschap al bloot gelegd. Na jaren van herontdekkingen pleiten steeds meer historici nu voor het opnemen van vrouwenlevens in het grotere historische verhaal. Ramie Targoff, hoogleraar Engelse literatuur aan Brandeis University, doet precies dat. In Shakespeare’s Sisters doet ze uit de doeken hoe vier vrouwen in vroegmodern Engeland schrijver werden. 

Shakespeare's Sisters opent met Virginia Woolfs beroemde verzuchting in A Room of One’s Own: als Shakespeare een even getalenteerde zus had, was haar werk geplet onder de schillen van de piepers, had zij zichzelf van ellende het leven beroofd of was ze geëindigd als een heks, door niemand serieus genomen. Want vrouwen in de Renaissance kregen volgens Woolf geen tijd en ruimte om te schrijven. Die gedachte snijdt gelukkig geen hout meer: het wemelde van vrouwelijke auteurs in Shakespeare’s tijd, maar wel zijn velen nog steeds onbekend bij het grote publiek. Daar brengt Targoff verandering in. 

Targoff volgt vier vrouwen die allen geboren zijn onder Elizabeth I: Mary Sidney, Aemilia Lanyer, Elizabeth Cary en Anne Clifford. Elk van hen vond - tegen de verwachtingen in - a room of one’s own en een stem, geïnspireerd door hun koningin. Zoals Targoff schrijft: ‘To have been born into a country with a queen of great intellectual ability was to have seen from earliest girlhood the potential of a woman’s mind.’ En hoewel ze in hun eigen tijd onbekend bleven, blijken ze met terugwerkende kracht pioniers in hun genre: ze schreven de eerste psalmbewerkingen, de eerste vrouwenlof, het eerste toneelstuk, het eerste dagboek. 

Mary Sidney (1561-1621)

Mary Sidney zette alle Psalmen in dazzling Engelse poëzie om. 'She also brought to these supremely patriarchal texts a distinctly female voice,' schrijft Targoff over de Psalmen van Sidney. Ook de andere drie voegden het perspectief van vrouwelijke personages aan de literatuur toe. De vrouwelijke beleving waar Woolf zo naar snakte.  

Voor Aemilia Lanyer was dat ingewikkelder dan voor de adellijke Sidney. Als arm meisje had ze het geluk dat een adellijke vrouw haar onder haar hoede nam, zodat ze humanistisch onderwijs kreeg. Zo kon Lanyer het eerste Engelse country house poem schrijven, een imitatie van Horatius, waarin het landhuis van een vriend wordt bejubeld. Toen ze financieel aan de grond zat, publiceerde ze Salve Deus, een fel feministisch Bijbelgedicht. Met vleiende gedichten over vrouwen zoals Sidney, voorafgaand aan haar Salve Deus, probeerde Lanyer een baantje te verkrijgen (wat mislukte). Tegelijkertijd schiep ze zo wel een vrouwelijke literaire traditie.  

Anne Clifford (1590 – 1676)

Elizabeth Cary had het evenmin makkelijk. Hoewel rijk, liet haar man haar wegsturen toen ze katholiek werd in het Anglicaanse Engeland. Alleen in een afgelegen huisje, zo één waar Woolfs denkbeeldige schrijfster als heks eindigde, begon Carry aan het eerste Engelse toneelstuk dat door een vrouw is geschreven: The Tragedy of Mariam. Door de vrouw van Pontius Pilatus als heldin neer te zetten in plaats van als passief slachtoffer, stelde ook zij de beperkte rol van vrouwen ter discussie. 

Anne Clifford liet dagboeken en een familiegeschiedenis achter waarin de vrouwelijke lijnen worden gevolgd. Ze behoorde tot de rijkste vrouwen van Engeland, alleen maar omdat ze vierenveertig jaar lang haar poot stijf hield over haar erfenis en zich, zelfs uitgeblaft door de koning, niet van de wijs liet brengen. Net zoals voor de andere schrijfsters, was schrijven voor haar een manier om de kracht te vinden zich uit te spreken. Maar ook om alle vernederingen die vrouwen ondergingen het hoofd te bieden. 

Historical Empathy

Deze opsommingen doen geen recht aan de rijkdom van Targoffs verhalen, die zo uitgebreid, helder en meeslepend zijn. Shakespeare’s Sisters is in het bijzonder boeiend door de uitgekiende structuur en stijl. Die stijl is doordesemd met onderkoelde humor: ‘A visit from the queen was the most expensive compliment a courtier could ever receive’. Je ziet de courtier al een nerveuze blik op zijn buitenverblijf werpen, dat hij zal moeten verkopen. Deze toon sluit naadloos aan bij de nuance waarmee Targoff de levens opvoert: met gepaste afstand, maar toch nabij. 

De structuur is beïnvloed door Targoffs historical empathy, een term gemunt door wetenschapper Merry Wiesner-Hanks. Wiesner-Hanks stelt voor open plekken in de geschiedenis te benaderen met andere bronnen. Ook Targoff erkent dat feiten vaak meer vragen oproepen dan ze beantwoorden ('there is no way to know' is daardoor een veel voorkomend zinnetje), maar ze lost dat elegant én wetenschappelijk verantwoord op door juist dan even uit te zoomen naar wat we wél weten. Zo bouwt ze zorgvuldig de context op. 

Targoff opent bijvoorbeeld met Robert Dudley die Queen Elizabeth het hof maakt, terwijl zijn zus aan het bevallen is – een scène die Targoff beeldrijk reconstrueert op basis van feiten die ze kent. Daarna legt ze soepel uit hoe levensgevaarlijk waterpokken voor baby’tjes was en hoe de educatie van meisjes in de Renaissance in Engeland verliep. Noten heeft ze daarbij niet nodig, achterin bevindt zich een betrouwbare verantwoording.  

Op een slimme manier verweeft Targoff de vier verhalen door per hoofdstuk in de tijd te verspringen en een van de vrouwen centraal te stellen. Het is alsof ze een tapijt knoopt waarin ze ook de losse draden zichtbaar maakt: dat veel werk van vrouwen ongepubliceerd bleef en verloren ging bijvoorbeeld. 'To be quoted in the margin,' herhaalt Targoff de woorden van Carry, 'what better description could there be of women's role in history?' 

(Vrouwen) Geschiedenis als een Tapijt

Zo creëert Targoff een groter beeld dan alleen deze levensverhalen: de vrouwen worden ingebed in de héle geschiedenis. En precies daaraan is zo'n grote behoefte op dit moment. Want als vrouwen in het weefsel van het verleden zijn meegeweven, kun je ze niet meer zomaar verwijderen zonder het tapijt te beschadigen. Is er een mooiere manier om vrouwen terug in de geschiedenis te krijgen?  

Enig gemis is de beperkte aandacht voor vrouwen buiten de elite. Lanyer vormt een uitzondering, maar vrouwen die zich op andere manieren roerden – zoals in de Reformatie, uit protest – blijven wat onzichtbaar. Niet getreurd: lees hierna gewoon Philippa Gregory's Normal Women (2023) of Women and the Reformations (2024) van Wiesner-Hanks. Zo wordt het plaatje van het (Engelse) verleden steeds verder ingekleurd. Nu nog het plaatje van Nederland! 

'

Shakespeare's Sisters: how Women wrote the Renaissance' (9780525658030 €27,75 hardcover) is nu verkrijgbaar.

---

Fleur Speet is mede-oprichter van Fixdit, het schrijverscollectief dat opkomt voor meer vrouwen in de literatuur. Daarvoor maakt ze in 2025 de podcast Historische Klassiekers, over vrouwelijke auteurs die schreven tussen 1500 en 1800. Daarnaast doet ze onderzoek naar het leven van Maria Tesselschade Roemers Visscher.  

---

 - ENGLISH BELOW -

A modern image of Mary Sidney (1561-1621)

There’s no better time than the present  to write about historical women: what a wealth of material scholarship has already unearthed. After years of rediscoveries, more and more historians are now advocating for the inclusion of women’s lives in the broader historical narrative. Ramie Targoff, Professor of English Literature at Brandeis University, does exactly that. In Shakespeare’s Sisters, she recounts how four women became writers in early modern England.  

Shakespeare’s Sisters opens with Virginia Woolf’s famous lament in A Room of One’s Own: had Shakespeare had an equally gifted sister, her work would have been crushed beneath potato peelings, she would have ended her own life in despair, or been dismissed as a witch, taken seriously by no one. According to Woolf, women in the Renaissance were afforded neither the time nor space to write. Fortunately, that claim no longer holds up: there was no shortage of female authors in Shakespeare’s time. Yet many remain virtually unknown to the wider public. Targoff seeks to change that.  

She traces the lives of four women born under Elizabeth I: Mary Sidney, Aemilia Lanyer, Elizabeth Cary and Anne Clifford. Each of them, against the odds, found a room of one’s own and a voice, inspired by their queen: ’To have been born into a country with a queen of great intellectual ability was to have seen from earliest girlhood the potential of a woman’s mind.’ And although they remained obscure in their own time, they can retrospectively be seen as pioneers in their respective genres: they produced the first psalm translations, the first celebration of women, the first play, the first diary written by a woman.  

Mary Sidney (1561-1621)

Mary Sidney was the first to render all the Psalms into dazzling English verse. ’She also brought to these supremely patriarchal texts a distinctly female voice,’ Targoff writes of Sidney’s Psalms. The

other three likewise added female perspectives to literature. The very female experience Woolf longed for.  

For Aemilia Lanyer, this was more complicated than it was for the aristocratic Sidney. Born into poverty, she was fortunate enough to be taken under the wing of a noblewoman,  who gave her access to a humanist education. This enabled Lanyer to write the first English country house poem. When she later found herself destitute, she published Salve Deus, a fierce feminist biblical poem. In praising women such as Sidney, Lanyer hoped—unsuccessfully—to secure patronage. In doing so, however, she helped forge a female literary tradition.  

Anne Clifford (1590 – 1676)

Elizabeth Cary’s path was hardly easier. Though wealthy, her husband banished her from their home

after she converted to Catholicism in Anglican England. Alone in a remote cottage—the kind of place where Woolf’s imaginary writer might have ended up as a witch—Cary began writing The Tragedy of Mariam, the first original English play by a woman. By portraying Pontius Pilate’s wife not as a passive victim but as an active heroine, Cary, too, argued for greater space for women’s voices.  

Anne Clifford left behind diaries and a family history that traced the female line. She was among the wealthiest women in England—but only because she stood her ground for forty-four years over her inheritance and refused to be cowed, even by the king himself. For her, as well as for the other three authors, writing became a way to find the strength to speak out, and to endure the many humiliations women were subjected to.  

Historical Empathy

These brief sketches can hardly do justice to the richness of Targoff’s narratives, which are expansive, lucid and compelling. Shakespeare’s Sisters is especially captivating thanks to its carefully constructed structure and style. That style is laced with dry wit: ‘A visit from the queen was the most expensive compliment a courtier could ever receive.’ You can already picture the courtier casting a nervous eye over his country estate, which he may now have to sell. This tone is perfectly attuned to the nuance with which Targoff presents these lives: maintaining scholarly distance, yet drawing close with empathy.  

The structure is informed by Targoff’s use of historical empathy, a term coined by historian Merry Wiesner-Hanks. Wiesner-Hanks proposes approaching gaps in the historical record by using alternative sources. Targoff similarly acknowledges that facts often raise more questions than they answer (‘there is no way to know ’is a recurring phrase), but she resolves this gracefully and rigorously, often zooming out to what can be known. In doing so, she carefully builds the historical context.  

For example, Targoff begins with Robert Dudley courting Queen Elizabeth, while his sister is giving birth—a scene she vividly reconstructs from known facts. She then seamlessly explains how dangerous chickenpox was for infants and outlines the education of girls in Renaissance England. No footnotes are needed: a trustworthy list of sources is included at the back.  

Targoff deftly weaves the four narratives together by shifting time periods and focusing on a different woman in each chapter—like weaving a tapestry in which even the loose threads are made visible: for instance, how much of women’s writing remained unpublished or has been lost. ‘To be quoted in the margin,’ she echoes Cary’s words, ‘what better description could there be of women’s role in history?’  

(Women's) History as a Tapestry 

In this way, Targoff constructs a vision that extends beyond these four lives: the women are embedded into the whole of history. And that is precisely what is so urgently needed at this moment. For once, women are woven into the fabric of the past, and they cannot be removed without damaging the entire tapestry. What better way is there to write women back into history?  

One limitation is the scant attention paid to women outside the elite. Lanyer is a notable exception, but women who made their mark in other ways, such as through Reformation activism or protest, remain largely out of view. No matter: simply follow up by reading Philippa Gregory’s Normal Women (2023) or Wiesner-Hanks Women and the Reformations (2024). The picture of England’s past is slowly coming into sharper focus. Now for the Dutch side of the story![Einde van tekstterugloop] 

Shakespeare's Sisters: how Women wrote the Renaissance' (9780525658030 €27,75 hardcover) is now available.

---

Fleur Speet is co-founder of Fixdit, a writers' collective that advocates for greater representation of women in literature. In 2025, she is producing the podcast Historical Classics, which focuses on female authors who wrote between 1500 and 1800. In addition, she is conducting research on the life of Maria Tesselschade Roemers Visscher.