OVER EEN GRAVIN EN HAAR DIENSTBODE

Journaliste Maartje Duin vertelt in haar podcast Mina en Mevrouw over de relatie tussen haar overgrootmoeder en haar dienstbode Mina

Podcastmaker Maartje Duin besloot een aantal jaar geleden om toch maar eens in het verleden te duiken van haar overgrootmoeder, Marietje gravin van Lynden – Calkoen, de vrouw die zij lieflijk ‘grootmama’ noemt. Vanwege de adellijke aard van haar geschiedenis, was Duin er lange tijd met een grote bocht omheen gelopen. In haar eigen woorden samengevat verwachtte ze in Marietjes dagboeken, die ze gedurende haar hele volwassen leven nauwkeurig bijhield, enkel ‘de laatste restjes van een feodale tijd’ te vinden, zoals notities over theekransjes en tafelschikkingen. Maar de relatie tussen Marietje en haar dienstbode Mina Marinusse intrigeerde Duin. En de dagboeken van Marietje konden nou juist net de sleutel zijn om hun verhouding beter te begrijpen. De podcast Mina en Mevrouw, over het onderzoek dat ze heeft verricht en de bevindingen die eruit zijn gekomen, is sinds 3 februari te beluisteren op OVT op NPO Radio 1. 

Onder begeleiding van experts als Els Kloek, Maaike Meijer en Suzanna Jansen, neemt Duin ons in acht afleveringen mee door de levens van deze Mina en Mevrouw. We krijgen een kijkje in hun jonge levens tot aan hun eerste ontmoeting, toen Mina in dienst ging bij Marietje op kasteel Ter Hooge bij Middelburg. We gaan langs beider levens in dat huis, de chaos van de Tweede Wereldoorlog, de grote maatschappelijke veranderingen van de jaren 50 en 60, en de inniger wordende band tussen gravin en dienstbode toen zij bejaarde vrouwen werden.  

Duin stapt het onderzoek in met duidelijke verwachtingen over wat ze zal aantreffen, voornamelijk omtrent de relatie tussen Marietje en Mina. Ze is ervan overtuigd dat hun vriendschap gemythologiseerd is en dat er in haar familie een blinde vlek is ontstaan voor de verschillen tussen hun standen. Het kan gevaarlijk zijn om aan zulke verwachtingen te blijven hangen. Maar Duin heeft goede begeleiding, naar wie ze aandachtig luistert en van wie ze leert. Daardoor vindt ze geweldige nuances in de narratieven van de twee vrouwen.  

Bijvoorbeeld over Marietje, die in haar dagboeken bezeten lijkt door de doorloop van haar personeel. Duin komt erachter dat ze dan niet deed omdat ze niets beters te doen had, maar omdat het onderdeel was van haar rol als gravin. Het bestieren van een huishouden op een kasteel was namelijk als het runnen van een eigen bedrijf. Om dezelfde reden, was ze als ouder wordende dame nog steeds afhankelijk van haar trouwe dienstbode Mina. Ze had geleerd een gravin te zijn, maar niet om zelf de fazanten te bereiden of om een kopje thee te zetten. Het is alleen al om deze redenen dat het luisteren naar Mina en Mevrouw voelt als het wandelen door een snoepwinkel. 

INTIMITEIT

In een interview voor Nooit meer slapen gaf Maartje Duin aan dat ze audio een intiem medium vindt, intiemer dan het schrift. Zij heeft zelf dan ook een perfect stemgeluid om die intimiteit met de luisteraar te delen. In Mina en Mevrouw heb je vanaf het begin af aan het gevoel dat je nauw betrokken wordt bij het onderzoek naar Duins ‘grootmama’ en dienstbode Mina. Naarmate het verhaal zich verder ontvouwt, word je er als luisteraar dan ook steeds dieper ingezogen. Tijdens de keukentafelgesprekken met Duins familie en de familie Marinusse over hun herinneringen aan hun voormoeders, voel je je als een echte aanwezige, en de emoties die loskomen raken je direct. In die intimiteit die Duin weet te bereiken, ligt naar mijn mening een geweldig voorbeeld voor publieksgeschiedenis.  

Het bedrijven van de geschiedwetenschap kan als heel oubollig overkomen, want er is de associatie met het oude en stoffige. Maar in realiteit is het best een intieme zaak. Net zoals Duin voor haar podcast deed, duiken historici regelmatig in archieven, dagboeken en persoonlijke documenten. Wat zich dan voor de ogen van historici ontluikt, is eigenlijk best een heel intieme historische ervaring, wat wij niet vaak delen. Dat is enerzijds omdat dat in het schrift, het favoriete medium van de historicus, best lastig is. Maar anderzijds is er voor historici, zeker werkachtig binnen de academische wereld, nog de regel van objectiviteit die moet worden nagestreefd. En dat staat synoniem voor: de emoties moeten uit. 

Door naar Duins podcast te luisteren, ben ik overtuigd van het medium als een ideale om dat intieme van het historische onderzoek, wat het vak voor mijzelf en collega’s juist zo leuk maakt, naar een breed publiek over te dragen. Zeker waar het materiaal egodocumenten of de overleveringen van nabestaanden betreft. De familie van Duin transcribeerde met veel ijver de dagboeken van ‘grootmama,’ waaruit passages werden voorgelezen door Duins oudtante. Haar familie aarzelde er ook niet over om hun ongezouten meningen te geven over wat ze aantroffen in de dagboeken, wat nieuwe perspectieven bood voor haar zoektocht. En maar al te graag vertelden de Van Lyndens en Marinussen over hun herinneringen aan Mina en Mevrouw. Ook deze oral history, zeker van een generatie die de twee centrale vrouwen als laatste goed gekend heeft en niet lang meer onder ons zal zijn, is een vorm van geschiedenis die het beste tot zijn recht komt in het podcast medium.  

Mina en Mevrouw bewijst dat als geen ander. De luisterervaring heeft bij mij in ieder geval weer een ontzettend enthousiasme aangewakkerd voor mijn vak. 

---

Jasmijn Groot is genderhistorica. Ze publiceert artikelen voor onder andere Opzij en Winq en stelt haar expertise ter beschikking aan verschillende multimedia. Jasmijn studeerde Geschiedenis en Oudheidkunde aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit.

---

- ENGLISH BELOW -

Journalist Maartje Duin talks about the relationship between her great-grandmother and her maid Mina in her podcast Mina en Mevrouw

Podcast creator Maartje Duin decided several years ago to delve into the past of her great-grandmother, Marietje countess van Lynden - Calkoen, the woman she affectionately calls ‘grandmama’. Because of the noble nature of her history, Duin had avoided it all costs for a long time. Summarized in her own words, she expected to find only ‘the last vestiges of a feudal age’ in Marietje's diaries, which she kept meticulously throughout her adult life,  such as notes on tea parties and table settings. But the relationship between Marietje and her servant Mina Marinusse always intrigued Duin. And the diaries might just be the key to better understand their relationship. The Dutch podcast Mina en Mevrouw, about the research Duin conducted, as well as the findings that came out of it, are broadcasted every Saturday on OVT on NPO Radio 1. 

Accompanied by experts such as Els Kloek, Maaike Meijer and Suzanna Jansen, Duin takes us through the lives of this Mina and her maid through eight podcast episodes. We get a glimpse into their early lives up to their first meeting, when Mina came into Marietje's service at Ter Hooge Castle near Middelburg. We pass by both of their daily lives inside that house, the chaos of World War II, the great social changes of the 1950s and 1960s, and the increasingly closer bond between the countess and the servant as they became elderly women.   

Duin enters the investigation with clear expectations as to what she will find, mainly concerning the relationship between Marietje and Mina. She is convinced that their friendship has been mythologised and that a blind spot has arisen within her family to the differences between their positions. It can be dangerous to cling to such expectations. But Duin has good guidance, to whom she listens attentively and learns from. As a result, she finds wonderful nuances in the narratives of the two women.   

For example, about Marietje, who in her diaries seems obsessed by the run through of her staff. Duin finds out that she did not write about it because she had nothing better to do, but because it was part of her role as countess. After all, running a household in a castle was like running your own business. For the same reason, as an aging lady, she still depended on her faithful servant Mina. She had learned to be a countess, but not to cook the pheasants herself or to make a cup of tea. It is for these reasons alone that listening to Mina en Mevrouw feels like being a kid in a candy store.  

Intimacy

In an interview for Nooit meer slapen, Maartje Duin indicated that she finds audio an intimate medium, more intimate than writing. She herself has indeed a perfect voice to share that intimacy with the listener. In Mina en Mevrouw, you can feel from the beginning that you are intimately involved in the investigation into Duin's 'grandmama’ and her servant Mina. As it unfolds, therefore, you get sucked in deeper and deeper as a listener. During the kitchen table conversations with Duin's family and the Marinusse family about their memories of their foremothers, you feel like a real attendee, and the emotions that are released hit you directly. In that intimacy that Duin manages to achieve, I think lies a great example for public history.   

Doing historical research, can come across as very dull, because there is the association with the old and the stuffy. But in reality, it's quite an intimate business. Just as Duin did for her podcast, historians regularly dive into archives, diaries and personal documents. What unfolds before the eyes of historians is actually a very intimate historical experience, which we don't often share. This is partly, because, doing so in writing -the historian's favorite medium - is quite difficult. But on the other hand, for historians, especially working within academia, there is still the rule of objectivity that must be pursued. And that is synonymous with: emtoions must be switched off.  

Listening to Duin's podcast has convinced me that the medium is an ideal one for conveying to a wider audience that intimate aspect of historical research, which is

precisely what makes the profession so enjoyable for myself and my colleagues. Especially where the source material concerns ego documents or the tellings of relatives. The van Duin family diligently transcribed the diaries of 'grandmama’, from which passages were read out loud by van Duin's great-aunt.

Her family also did not hesitate to give their straightforward opinions about what they found inside the diaries, which provided new perspectives for Duin’s research. And only too gladly did the Van Lyndens and Marinuses tell about their memories of Marietje and Mina. This oral history, certainly given by a generation, that was the last to know the two central women i the story well, and will not be among us for much longer, is a form of history best done in the podcast medium.   

Mina en Mevrouw proves that like no other. At any rate, the listening experience has given me new enthusiasm for my craft. 

---

Jasmijn Groot is a gender historian. She publishes articles for, among others, Opzij and Winq, and offers her expertise to various multimedia platforms. Jasmijn studied History and Classical Studies at the University of Amsterdam and the VU University.

---