RECENSIE - FRIEDA BELINFANTE: MUSICAL MEETS OPERA

door Juliëtte Ronteltap -

Frieda Belinfate: een one-woman musical. © Annelies Verhelst (2024).

Op zaterdagavond 4 mei wurm ik mij door een propvolle stad (in verband met de Dodenherdenking) naar de Stopera. Nooit eerder naar de Nationale Opera & Ballet geweest. Vanavond ben ik er voor een voorstelling over Frieda Belinfante – cellist, queer en verzetsheld. Bij binnenkomst word ik naar de zaal gebracht door de regisseur, Sytske van der Ster. ‘VIP behandeling,’ zegt ze, voordat ze snel weer verder gaat met de voorbereidingen. De zaal is nog vrijwel leeg op de acteurs/muzikanten na die een laatste warming up doen. Er wordt aangekondigd dat de deuren open gaan en niet veel later gaat de show van start: de allereerste vertoning van deze musical/opera ooit!

Genderfluïde

De hele voorstelling bestaat eigenlijk uit de opstelling van een vleugel, cello en viool inclusief bespelers (het Chekhov Trio) en de actrice en zangeres Esther Lindenbergh, die meestal de rol van Frieda vertolkt, maar soms ook haar eigen tegenspeler is. Ja, ook mannenrollen! Door simpele aanpassingen van de garderobe en het goede acteerwerk word je meegenomen door een veelheid aan personages en Frieda haar levensloop. Zo begint het met een indruk van haar jeugd, het beeld van een kettingrokende moeder in een kamerjas. Vervolgens het vrolijke moment dat zij voor het eerst met haar vader een concert mocht bijwonen in het Concertgebouw. Muzikaal is dit ook heel goed gedaan: Frieda haakt voorzichtig in met een paar noten op haar cello en gaat steeds overtuigender meespelen – een metafoor voor haar introductie in de muziekwereld.

De cello wordt echter ook gebruikt als symbool voor het vrouwelijk lichaam. In een komische scene waarin het instrument op allerlei compromitterende manieren wordt vastgehouden illustreert Lindenbergh de geaardheid van Frieda Belinfante. Het publiek krijgt te zien hoe ze de componiste Henriëtte Bosmans leert kennen en met haar gaat samenwonen, maar uiteindelijk – zoals dat toen verwacht werd – toch met haar mannelijke vriend Johan Feltkamp trouwt. Hij was fluitist en met z’n drieën vormden zij het Amsterdamsch Trio. Wederom volgt hierbij een wat luchtigere scene waarin wordt benadrukt dat Frieda toch liever geen “fluit bespeelt”. Het huwelijk loopt uiteindelijk spaak en Frieda wordt componist. In 1938 wint ze de eerste prijs in het dirigentenconcours, wat toen uitzonderlijk was voor een vrouw. Lang kon zij hier echter niet van genieten vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.

Oorlogstijd

Frieda Belinfante werd op 10 mei geboren en vierde dus haar verjaardag toen de Duitse troepen Nederland binnenvielen. Wat de voorstelling ontzettend goed doet is je meenemen in het moment om je er vervolgens onverbiddelijk uit los te scheuren. Zo wordt het publiek aangespoord om vrolijk ‘Lang zal je Leven’ mee te zingen wanneer dit plotsklaps door een bomaanslag wordt onderbroken – net als Frieda haar leven en dat van duizenden Amsterdammers met haar. Zo reflecteert de musical/opera de daadwerkelijke ervaring, waardoor de emoties diepgaander worden ervaren. Althans, dat effect had het op mij. Onder Duitse bezetting besluit Frieda als half-Joodse geen dispensatie aan te vragen en wordt haar orkest, waarmee ze evenals haar vader optrad in het Concertgebouw, ontbonden. Daarnaast gaat zij ook bij het verzet, specifiek vervalst zij persoonsbewijzen en neemt zijzelf ook een nieuwe identiteit aan: Hans Kroon. Daarover merkt zij op dat zij zich ondanks de omstandigheden niet eerder zo vrij voelde. De ironie wil echter dat wanneer zij en Groep 2000 een aanslag beramen op het Amsterdams Bevolkingsregister zij daar zelf geen onderdeel van mag zijn als vrouw.

Diverse leden van de verzetsgroep zijn opgepakt. Al hun namen worden voluit genoemd in de musical om bij hun heldendaad stil te staan. Ook wordt goed in beeld gebracht wat dit met Frieda doet: zij had eigenlijk met hen willen sterven. Ze duikt onder en weet uiteindelijk naar Zwitserland te ontkomen met haar vriend Toni. Er volgt een intense scene over hoe zij door de rivier moesten waden om de grens over te komen, waarbij je het koude water haast zelf langs je heen voelt stromen. Hoewel Frieda na een kort verhoor door mag, loopt het met Toni anders af. ‘Ik had moeten zeggen dat we verloofd waren,’ wordt meerdere keren herhaald. Ze belandt in een vluchtelingenkamp, waar ze tijden lang niet spreekt totdat ze in een koor meedoet. Helaas is haar terugkeer in Amsterdam erg grimmig. Niemand zit te wachten op de overlevenden. Een grofgebekte Amsterdamse heeft het huis van een verzetsheld ingepikt en zegt blij te zijn dat hij niet meer terugkomt. Dit vind ik erg sterk aan deze voorstelling: het verzet krijgt de nodige aandacht, maar er wordt ook stilgestaan bij de keiharde naoorlogse realiteit.

Leven in Amerika

Gedesillusioneerd vertrekt Frieda naar de Verenigde Staten. Hier volgt een scene die ik waarschijnlijk het enige minpunt vond van de hele show. Hysterische Amerikaanse vrouwen lopen om haar heen te rennen en spreken met een mislukt accent. Het punt is helder, maar de scene gaat maar door en valt muzikaal ook uit de toon. Echter, daarna wordt het sterk hervat met de ontmoeting van Bobby – Frieda haar grote liefde – en haar tijd als dirigent van het Orange County Philharmonic Orchestra. Dit maakte haar de eerste vrouwelijke dirigente van een professioneel orkest ter wereld. Helaas blijkt Amerika minder land of the free dan gedacht en wordt haar contract niet verlengd in verband met haar geaardheid. Toch laat ze zich niet uit het veld slaan en blijft actief als docent. Uiteindelijk overlijdt ze aan kanker en vertelt Bobby hoe haar laatste dagen eruit zagen.

Mijn eindoordeel is dat het een prachtige voorstelling was, waarbij de muziek in harmonie was met de gebeurtenissen in Frieda Belinfante haar leven en deze op sommige cruciale momenten zelfs wist te verdiepen. De mix tussen meer komische momenten en scenes gevuld met intens verdriet was naar mijn idee perfect uitgevoerd. Tot slot is het uiteraard prachtig dat deze show aandacht vraagt voor deze bijzondere queer pionier in een tijd dat er helaas nog veel te bevechten valt.

'Frieda Belinfante: een one woman musical' is te zien op verschillende locaties in Nederland. Klik hier voor meer informatie.

---

Juliëtte Ronteltap is oudhistoricus – gespecialiseerd in religie & cultuur. Ze studeerde Geschiedenis en Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit. Juliëttes historische interesse begon met het oude Egypte, maar is daar zeker niet tot beperkt. Daarnaast is zij actief in de politiek en in haar vrije tijd graag bezig met kunst.

---

  - ENGLISH BELOW -

On the 4th of May, I wriggled my way through a packed city (due to Remembrance Day) to the Stopera. I had never been to the National Opera & Ballet before. Tonight I am there for a performance about Frieda Belinfante – cellist, queer and resistance hero. Upon entering, I am ushered to the auditorium by the director, Sytske van der Ster. ‘VIP treatment,’ she says, before quickly resuming preparations. The hall is still almost empty apart from the actors/musicians doing a final warm-up. It is announced that the doors will open and not much later the show will start: the very first screening of this musical/opera ever!  

Gender fluid  

The whole performance actually consists of the arrangement of a grand piano, cello and violin including players (the Chekhov Trio) and the actress and singer Esther Lindenbergh, who mostly performs the role of Frieda, but is sometimes her own counterpart. Yes, male roles too! Through simple wardrobe changes and good acting, you are taken through a multitude of characters and Frieda's life history. For instance, it starts with an impression of her childhood, the image of a chain-smoking mother in a dressing gown. Then the joyous moment when she first got to attend a concert at the Concertgebouw with her father. Musically, this is also very well done: Frieda tentatively joins in with a few notes on her cello and starts playing along more and more convincingly - a metaphor for her introduction to the world of music.  

However, the cello is also used as a symbol of the female body. In a comic scene in which the instrument is held in all sorts of compromising ways, Lindenbergh illustrates Frieda Belinfante's orientation. The audience is shown how she meets and starts living with the composer Henriette Bosmans, but eventually – as was expected at the time – marries her male friend Johan Feltkamp. He was a flautist and the three of them formed the Amsterdam Trio. Again, this is followed by a somewhat light-hearted scene in which it is emphasised that Frieda would rather not “play the flute” after all. The marriage eventually ends and Frieda becomes a composer. In 1938, she wins first prize in the conducting competition, which was exceptional for a woman at the time. However, she was not able to enjoy this for long because of the outbreak of World War II.  

War time  

Frieda Belinfante was born on the 10th of May and thus celebrated her birthday when German troops invaded the Netherlands. What the performance does incredibly well, is taking you into the moment only to tear you inexorably out of it. For instance, the audience is urged to cheerfully sing along to ‘Lang zal je Leven’ when this is suddenly interrupted by a bomb blast – just as Frieda's life and that of thousands of Amsterdam’s inhabitants with her. Thus, the musical/opera reflects the actual experience, making the emotions more profound. At least, it had that effect on me. Under German occupation, Frieda, being half-Jewish, decides not to apply for dispensation and her orchestra, with which she performed at the Concertgebouw like her father, is disbanded. In addition, she also joins the resistance, specifically forging identity cards and taking on a new identity herself: Hans Kroon. On this, she notes that despite the circumstances, she never felt so free before. Ironically, however, when she and Group 2000 plot an attack on the Amsterdam Population Register, she herself is not allowed to be part of it as a woman.  

Several members of the resistance group were arrested. All their names are mentioned in full in the musical to dwell on their heroism. What this does to Frieda is also well portrayed: she had actually wanted to die with them. She goes into hiding and eventually manages to escape to Switzerland with her friend Toni. An intense scene follows about how they had to wade through the river to cross the border, where you almost feel the cold water rush past you yourself. Although Frieda is allowed to pass after a brief interrogation, things end differently with Toni. ‘I should have said we were engaged,’ is repeated several times.

She ends up in a refugee camp, where she does not speak for some time until she joins a choir. Unfortunately, her return to Amsterdam is very grim. No one is waiting for the survivors. A coarse-mouthed Amsterdam native has snatched the house of a resistance hero and says she is glad he is not coming back. This is what I find very strong about this performance: the resistance is given due attention, but it also reflects on the harsh post-war reality.  

Life in America  

Disillusioned, Frieda leaves for the United States. Here follows a scene that I found probably the only downside of the whole show. Hysterical American women run around her, speaking in a failed accent. The point is clear, but the scene goes on and on and also falls out of tune musically. However, it then resumes strongly with the meeting of Bobby – Frieda her great love – and her time as conductor of the Orange County Philharmonic Orchestra. This made her the first female conductor of a professional orchestra in the world. Unfortunately, America turns out to be less land of the free than expected and her contract is not renewed because of her orientation. Nevertheless, she did not let herself be discouraged and remained active as a teacher. Eventually, she dies of cancer and Bobby tells how her last days were.  

My final verdict is that it was a wonderful performance, where the music was in harmony with the events in Frieda Belinfante's life and even managed to deepen them at some crucial moments. The mix between more comical moments and scenes filled with intense sadness was, in my opinion, perfectly executed. Finally, of course, it is wonderful that this show calls attention to this extraordinary queer pioneer at a time when there is unfortunately still much to fight for. 

‘Frieda Belinfante: a one woman musical’ can be seen at various venues in the Netherlands. Click here for more information.

---

Juliëtte Ronteltap is an ancient historian - specialising in religion & culture. She studied History and Ancient History at the University of Amsterdam and Vrije Universiteit. Juliëtte's historical interest started with ancient Egypt, but is certainly not limited to that. She is also active in politics and in her free time enjoys working on art.