door Tessa Bouwman -
Oslo, juni 2005. De Noorse hoofdstad is het decor van het Europride-festival en verwelkomt duizenden internationale gasten voor een grote parade en andere feestelijke activiteiten. Veel queer joy, maar ook aandacht voor de voortdurende strijd die de LHBTQIA+ beweging voert voor emancipatie en erkenning. Op het stadhuisplein wordt een kleine, bronzen buste onthuld ter ere van misschien wel de belangrijkste queer activist in Noorwegen: Karen Christine “Kim” Friele.
Kim Friele werd op 27 mei 1935 als Karen Christine Wilhelmsen geboren in Fana, in de gemeente Bergen. Na haar studie vestigde ze zich in Oslo, waar ze ging werken als secretaresse voor een informatiebureau. In 1959 trouwde ze met jeugdvriend Ole Friele jr. Het huwelijk was geen lang leven beschoren, want Kim ontdekte dat ze op vrouwen viel. Wel bleef ze de achternaam van haar ex-man tot het eind van haar leven gebruiken. Ze was één van de eerste openlijke homoseksuele personen in het Noorse publieke leven en haar coming-out markeerde het begin van decennialange onvermoeibare inzet voor de gemeenschap. Mede door haar toedoen werden homoseksuele handelingen gedecriminaliseerd (1972), werd homoseksualiteit niet langer als een psychiatrische aandoening aangeduid (1978) en konden paren van hetzelfde geslacht een geregistreerd partnerschap aangaan (1993). Kim Friele en haar partner Wenche Lowzow waren het eerste lesbische stel die van dit recht gebruikmaakten.
"Despite many disagreements and endless discussions, they must be happy with me" - Kim Friele
Haar activisme uitte zich ook in het schrijven van talloze pamfletten, speeches en boeken. In haar eerste boek, dat in 1975 verscheen, beschrijft ze het proces van zelfacceptatie en gelukkig zijn als homoseksueel persoon. In 1995 verscheen haar laatste boek. Hierin doet ze onderzoek naar de vervolging van homoseksuelen in het Derde Rijk en legt verbanden met homofobie, racisme en seksisme en hun eigentijdse uitingsvormen. Dit kenmerkt het werk en de denkwijze van Friele: haar activisme was intersectioneel en benadrukte de onderlinge verbondenheid van verschillende vormen van onderdrukking en mensenrechtenschendingen.
Kim Friele trok zich weinig aan van autoriteit en had er geen moeite mee zich fel uit te spreken tegen alle vormen van onrechtvaardigheid. Dit leverde haar onder andere de titel “zeurende bitch van de seksuele politiek” op. Maar Friele werd – ondanks of misschien wel dankzij haar kritische houding - binnen de Noorse samenleving omarmd. Ze ontving een ridderlijke orde en tal van belangrijke nationale en internationale onderscheidingen en was een veelgevraagd adviseur bij scholen en overheidsinstellingen. Ook was ze regelmatig te gast bij radio- en tv-uitzendingen. Bij de verkiezing “Noor van de Eeuw” in 2008 was ze met een vierde plek de hoogst genoteerde vrouw op de lijst.
Tot op hoge leeftijd en ondanks haar gezondheid die langzaam verslechterde, bleef Friele actief binnen de beweging en was ze bij de jaarlijkse Pride-parade in Oslo aanwezig. Ze benadrukte daarbij hoe belangrijk het is de verworven rechten te blijven respecteren en bevechten en te herinneren aan de strijd van het verleden. Haar persoonlijke archief, een bijzondere documentatie van meer dan vijftig jaar LHBTQIA+ activisme, droeg ze in 2013 over aan de Universiteit van Bergen. Het vormde de basis voor het queer archief dat sinds 2015 in structuur van de universiteit verankerd is. En het beeldje dat in de zomer van 2005 werd onthuld? Dat kreeg uiteindelijk een plekje in de openbare bibliotheek van Oslo, waar het in 2023 ook kort te zien was in een voorstelvideo van de Noorse kandidaat voor het Eurovisie Songfestival. Een bijzonder eerbetoon!
Tessa Bouwman is historicus en digitaal specialist in de erfgoedsector met hart voor kunst en cultuur, (jongeren) participatie en everything queer. Ze schrijft regelmatig voor 'Winq' en is gastschrijver voor Historical Women Project.
- ENGLISH BELOW -
Oslo, June 2005. The Norwegian capital is the setting for the Europride festival,
welcoming thousands of international guests for a grand parade and other festive activities. Lots of queer joy, but also a focus on the ongoing struggle of the LGBTQIA+ movement for emancipation and recognition. A small, bronze bust will be unveiled on the town hall square in honour of perhaps the most important queer activist in Norway: Karen Christine ‘Kim’ Friele.
Kim Friele was born Karen Christine Wilhelmsen on 27 May 1935 in Fana, in the municipality of Bergen. After her studies, she settled in Oslo, where she started working as a secretary for an information agency. In 1959, she married childhood friend Ole Friele Jr. The marriage was not long-lived, as Kim discovered she was attracted to women. She did, however, continue to use her ex-husband's surname until the end of her life. She was one of the first openly gay people in Norwegian public life and her coming-out marked the beginning of decades of tireless commitment to the community. Partly due to her efforts, homosexual acts were decriminalised (1972), homosexuality was no longer designated as a psychiatric condition (1978) and same-sex couples could enter into registered partnerships (1993). Kim Friele and her partner Wenche Lowzow were the first lesbian couple to exercise this right.
"Despite many disagreements and endless discussions, they must be happy with me" - Kim Friele
Her activism also manifested itself in writing numerous pamphlets, speeches and books. In her first book, published in 1975, she described the process of self-acceptance and being happy as a gay person. In 1995, her latest book was published. In it, she researches the persecution of homosexuals in the Third Reich and makes connections with homophobia, racism and sexism and their contemporary manifestations. This characterised Friele's work and thinking: her activism was intersectional, emphasising the interconnectedness of different forms of oppression and human rights violations.
Kim Friele cared little for authority and had no qualms about speaking out vehemently against all forms of injustice. This earned her the title ‘whining bitch of sexual politics’, among other things. But Friele - despite or perhaps because of her critical stance - was embraced within Norwegian society. She received a knighthood and numerous important national and international awards and was a much sought-after advisor to schools and government institutions. She was also a regular guest on radio and TV broadcasts. In the election ‘Noor of the Century’ in 2008, she was the highest-ranking woman on the list with fourth place.
Until old age and despite her health slowly deteriorating, Friele remained active within the movement and attended the annual Pride parade in Oslo. In doing so, she stressed the importance of continuing to respect and fight for acquired rights and to remember the struggles of the past. Her personal archive, an extraordinary documentation of more than 50 years of LGBTQIA+ activism, she handed over to the University of Bergen in 2013. It formed the basis for the queer archive anchored in structure of the university since 2015. And the statue unveiled in summer 2005? That was eventually given a spot in the Oslo Public Library, where it was also briefly featured in a proposal video of the Norwegian candidate for the Eurovision Song Contest in 2023. A special tribute!
Tessa Bouwman is a historian and digital specialist in the heritage sector with a heart for arts and culture, (youth) participation and everything queer. She writes regularly for ‘Winq’ and is a guest writer for Historical Women Project.
Comments