- Jasmijn Groot -
Het hand in hand gaan van sterk patriarchale en conservatieve religieuze groeperingen met geestelijk, lichamelijk en seksueel misbruik is de inspiratie geweest voor talloze media. De Netflix documentaire serie Keep Sweet: Pray and Obey uit 2022 ging nog over het systematische misbruik van minderjarige meisjes binnen de Fundamentalist Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints (FLDS). Ruim twintig jaar daarvoor was het verhaal van de Mormoonse polygamist Tom Green al onderwerp van de documentaire One Man, Six Wives, 29 Children (1999). De Amerikaanse autoriteiten zaten hem destijds op de hielen, omdat een aantal van zijn eega's minderjarig waren toen ze voor het eerst van hem in verwachting raakten. Maar misschien wel het bekendste voorbeeld is het magnum opus The Handmaid’s Tale (1985) van de Canadese schrijfster Margaret Atwood. De fictieve theocratische staat Gilead, waar haar dystopische verhaal zich afspeelt, is gebaseerd op de geschiedenis van machtsmisbruik onder christelijke sektes in de vroege Amerikaanse staten. Dit wereldberoemde boek – alsmede de film adaptatie (1990) en de serie (2017) - was vooral bedoeld om lezers te waarschuwen hoe makkelijk vrouwen hun pasverworven rechten kunnen kwijtraken wanneer de Bijbel wordt gebruikt als rechtvaardiging.
Dus waarom hebben we een film als Women Talking nog nodig? Waarom zouden we
moeten kijken naar de adaptatie van het gelijknamige boek van de Canadese schrijfster Miriam Toew uit 2018? Wat kunnen we met haar fictieve reactie van een groep vrouwen op het waargebeurde schandaal dat zich heeft afgespeeld in hun gemeenschap?
Schrijfster Toew en regisseuse Sarah Polley gaan van start in een ware Orwelliaanse situatie. Net als in diens Animal Farm (1945), treffen de vrouwen van een afgezonderde ultraconservatieve kolonie zichzelf in een positie zonder mannen. In andere woorden: degenen die altijd werden onderdrukt, zijn opeens alleen zonder de machthebbers. Toew baseerde dit uitgangspunt op de Mennonietenkolonie Manitoba in Bolivia, waar een groot aantal mannen in 2010 werden overgeleverd aan de lokale autoriteiten, nadat ze betrapt waren op het drogeren en verkrachten van zeker honderd vrouwen uit hun gemeenschap. Net als Orwells boerderijdieren laat Toew de vrouwen van de kolonie kiezen wat ze gaan doen wanneer de mannen terugkomen: vergeven, blijven en vechten, of vertrekken.
Women Talking herinnert de kijker, in navolging van bovengenoemde boeken en documentaires, ook aan alles wat komt kijken bij de onderdrukking van vrouwen binnen patriarchale ultra-othodoxe geloofsgemeenschappen. Polley werpt met enige regelmaat grimmige beelden op van de gruwelen die de vrouwen hebben geleefd. Vrouwen die met bloed tussen hun benen wakker worden. Vrouwen die hun losgeslagen tanden uitspugen. Vrouwen in een troosteloze omgeving. Maar ook door de voormalig geëxcommuniceerde jongeman August (Ben Withshaw) in de mix te gooien, wordt de verschrikkelijke waarheid onthuld dat de vrouwen niet zijn opgeleid. Sterker nog, ze hebben nooit leren lezen of schrijven. Het schokeffect van dit alles is niet minder dan in haar voorgangers, hoe vaak deze verhalen ook al zijn verteld. Maar het is niet hetgeen waar Women Talking's originaliteit ligt.
Waar de film zich in onderscheid, is dat het draait om wat er ná de misstanden gebeurt met vrouwen die nog nooit vrijheid hebben gekend. Atwoods meesterwerk volgt een hoofdpersonage, dat is opgegroeid met vrouwenrechten en de algehele ontmanteling van een onderdrukkende theocratie nastreeft. En documentaires als Keep Sweet werken enkel toe naar het moment waarop het misbruik binnen religieuze sektes wordt bestraft, maar kijken nauwelijks om naar wat er daarna is gebeurd. Toews narratief is uiteraard compleet fictief, maar ze geeft vrouwen, die nooit een stem hebben gehad, zeggenschap over wat zij gaan doen na het onrecht dat tegen hen is begaan.
De vrouwen besluiten te stemmen, maar dat eindigt in een gelijke uitslag tussen vechten en vertrekken. In een hooischuur komen een aantal van hen bijeen om de doorslag te geven. Wat volgt is een twee dagen durende discussie, die gaat over alle grote onderwerpen van hun vrouw-zijn en thema’s adresseert als geloof, moraliteit en trauma. De prachtige gesprekken tussen de vrouwen vormen een dynamisch geheel door hun persoonlijkheden. Zo kan de razende Salome (Claire Foy) de mannen niet vergeven voor hun daden en is ze uit op bloederige wraak, een mening die wordt gedeeld door de getraumatiseerde kettingroker Mejal (Michelle McLeod). Mariche (Jessie Buckley) is een saboterende factor. Door jarenlang misbruik en gebrek aan kennis, zit ze duidelijk vast in een conservatieve manier van denken en ziet ze geen andere optie dan blijven en alles bij het oude houden. Mariche reageert haar angsten af op de andere vrouwen, bovenal op Ona (Rooney Mara). Als de intelligentste van de groep gidst zij het gesprek via objectieve rede langs de revolutionaire mogelijkheden om de kolonie in te delen naar hun eigen maatstaven, of om een nieuwe op te richten voor vrouwen alleen. De warme matriarchen Agata (Judith Ivey) en Greta (Sheila McCarthy) zijn de oudste anwezigen en vormen de belangrijkste schakel tussen het verleden en het heden. Maar hoewel ze verassend veroordelend zijn over de schadelijke normen en waarden die ze de andere vrouwen hebben bijgebracht, symboliseren zij als geen ander hoe onduidelijk hun toekomst is.
Welke beslissing de vrouwen uiteindelijk maken? Daar moet je zelf achter komen. Wat ik er wel over kwijt kan is dat Toew de vrouwen een keuze laat maken, die spreekt voor de onmetelijke kracht die ze bezitten, ondanks de machten die hen zwak probeerden te houden. En dat is een ontzettend verfrissende boodschap.
Afbeelding: Dede Gardner, Jeremy Kleiner, Frances McDormand (2022) Movie Poster for Women Talking.
Comments