- Jasmijn Groot -
"Marie ai num, si sui de France." "Mijn naam is Marie en ik kom uit Frankrijk". Dat is alle biografische informatie die ons is nagelaten over de eerste vrouw die in het Franstalige vers schreef. En omdat ze haar beroemdste werk met deze woorden afsloot, hebben we haar daarom maar Marie de France genoemd. Ze schreef in de tweede helft van de twaalfde eeuw en was waarschijnlijk verbonden aan het hof van koningin Eleonora van Aquitanië. De schaarse en dubbelzinnige informatie over deze historische vrouw heeft academici en kunstenaars er niet van weerhouden om zich verder in haar leven te verdiepen. Integendeel! Mensen over de hele wereld zijn nog steeds in de ban van haar. Dus wat is het aan deze anonieme vrouw dat ons nog steeds inspireert?
Historici gaan ervan uit dat Marie een dame was die onder haar eigen naam schreef en dat ze inderdaad uit Frankrijk kwam. Het is zeer waarschijnlijk dat ze uit een hoge sociale klasse kwam, want ze was duidelijk goed opgeleid: ze kon schrijven en componeren, maar uit haar geschriften blijkt ook kennis van de academische wereld. Vrouwen in de tijd van Marie konden alleen onderwijs volgen als ze uit rijke families kwamen of als ze non waren.
Geleerden zijn het er in het algemeen over eens dat Marie de auteur was van De lais van Marie de France, een serie van twaalf verhalende gedichten die de hoofse liefde verheerlijken, geschreven aan het eind van de 12e eeuw. Het concept van hoofse liefde draaide om de bewondering van een edelman voor een dame, maar zonder de mogelijkheid om het fysieke aspect van die bewondering in de praktijk te brengen. Hoofse liefde was een populair thema in de vroegmiddeleeuwse literatuur. De poëzie van Marie valt echter op door haar individualiteit en levendigheid, een voorbode van het soort literatuur dat zou komen. Marie schreef de lais ook consequent vanuit een vrouwelijk perspectief.
Wat ook interessant is aan De lais van Marie de France, is dat de lai waarschijnlijk is ontstaan als een mondelinge traditie in het Bretons, de taal die in het huidige Bretagne wordt gesproken. Men denkt dat de lais in het openbaar werden opgevoerd voor een publiek, begeleid door zang en muziek. Marie de France bracht de lais mogelijk naar de geschreven traditie, door ze op papier te zetten en ze te vertalen van het Bretons naar het Frans. Marie schreef ook een proloog, waarin ze zichzelf in een literaire traditie plaatst en zich voorstelt dat haar werk na haar dood gelezen en veranderd zal worden. En er zijn aanwijzingen in de werken van auteurs na haar dat dit inderdaad is gebeurd.
Marie is mogelijk ook de auteur van 'Legend of St. Patrick's Purgatory', een gedicht over een Ierse ridder die het bedevaartsoord St. Patrick's Purgatory bezoekt om boete te doen voor zijn zonden. Er is nog steeds discussie over de vraag of Marie ook de auteur was van de hagiografie 'The Life of Saint Audrey', over de wonderen van de 6e-eeuwse Oost Anglische prinses Saint Audrey. Marie kan ook de vertaalster zijn geweest van 'Aesop's Fabels', een verzameling fabels toegeschreven aan Aesop, een oude Griekse slaaf uit de 6e eeuw voor Christus, maar dit kan niet met zekerheid worden gezegd.
Over Marie's leven buiten haar boeken kan niets met zekerheid worden gezegd. Dat laat haar over als een soort blanco canvas waarmee iedereen kan doen wat hij wil. Pas in 2021 was Marie het onderwerp van de succesvolle roman Matrix van de Amerikaanse schrijfster Lauren Groff, waarin een sterk gefictionaliseerd verslag van Marie's leven wordt gegeven. Het lijkt erop dat deze combinatie van mysterie rond de identiteit van Marie de France en het optimisme dat we er misschien nog achter komen wie ze precies was, de fascinatie van mensen voor haar aantrekt, zelfs meer dan acht eeuwen na haar dood.
Afbeelding: Meester van Jean de Papeleu, ‘Recueil de pièces versifiées en ancien français comprenant les Fables de Marie de France’ (1285-1292) Bibliothèque nationale de France, Parijs, Frankrijk.
Comments